Γιατί υπάρχουν κομμένοι κορμοί δέντρων σε όλη την πόλη;
Μέχρι πριν λίγα χρόνια, το γκρίζο της Καλλιδρομίου και της Τοσίτσα έσπαγαν οι συνεχόμενες καταπράσινες δενδροστοιχίες. Σήμερα, οι δρόμοι που οδηγούν στο πίσω μέρος του Μουσείου και του Πολυτεχνείου, δύο από τα σημαντικότερα τοπόσημα της πόλης, είναι ακόμα πιο σκοτεινοί και μελαγχολικοί. Το ίδιο και οι μεγάλες λεωφόροι: η Βασιλίσσης Σοφίας είναι σχεδόν γυμνή, η Αλεξάνδρας και η Πειραιώς μοιάζουν ακόμα πιο αφιλόξενες. Όλα αυτά συμβαίνουν γιατί οι μουριές της Αθήνας –το δέντρο που συνδέθηκε όσο κανένα με την πόλη– έχουν πλέον χαθεί, παίρνοντας μαζί τους ένα σημαντικό μέρος του δυσεύρετου αστικού πρασίνου.
Έχουν περάσει ήδη πέντε χρόνια μετά την προσβολή του συγκεκριμένου είδους από το έντομο που τρώει το εσωτερικό του. Εξαιτίας του, έχουν απομείνει κυρίως ξεραμένα, πολλές φορές μισοκομμένα δέντρα, εκεί που βρίσκονταν οι φουντωτές μουριές που σκίαζαν με το πλούσιο φύλλωμά τους τους αθηναϊκούς δρόμους, έδιναν ανάσα στις φλεγόμενες, τους καλοκαιρινούς μήνες, λεωφόρους και ομόρφαιναν μεταξύ άλλων τα Εξάρχεια, τους Αμπελόκηπους, το Γουδί, το Παγκράτι, την Καλλιθέα, το Μοσχάτο και το Περιστέρι.
Δύο χρόνια μετά το πρώτο ρεπορτάζ του inside story, προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς αντιμετωπίζεται σήμερα η ασθένεια των μουριών αλλά και γιατί πλέον, εκτός από άρρωστα δέντρα, βλέπουμε τόσο πολλούς ξεραμένους και μισοκομμένους κορμούς να χάσκουν σε όλη την πόλη.
Μια σύντομη αναδρομή στο πρόβλημα
Ήταν το 2020 όταν ο ξυλότριχος –επιστημονικά «xylotrechus chinensis»– έφτασε από την Ασία στην Κρήτη, πιθανότατα με κάποιο φορτίο ξυλείας. Από εκεί ταξίδεψε στην Αθήνα και σε πολλούς Δήμους της χώρας, όπου άρχισε να προσβάλλει τις μουριές μαζικά, διεισδύοντας στους κορμούς και τα κλαδιά τους, προκειμένου να τραφεί, με αποτέλεσμα να προξενεί σημαντικές φθορές, έως και νέκρωση των φυτών. Τέτοιες προσβεβλημένες μουριές μπορείτε να δείτε κυριολεκτικά παντού· είναι ξεραμένες ή με ελάχιστα πράσινα μέρη και στον κορμό τους υπάρχουν τρύπες.
Για να καταλάβουμε το μέγεθος της απώλειας, αξίζει να σημειώσουμε ότι από την πρώτη κιόλας χρονιά, μόνο στον Δήμο Αθηναίων, σε ορισμένες περιοχές όπως τα Σεπόλια και ο Βοτανικός, ο ξυλότριχος εκτιμήθηκε ότι προσέβαλε έως και το 30% των δέντρων. Το φθινόπωρο του 2023 ο τότε αντιδήμαρχος Κλιματικής Αλλαγής και Πρασίνου της Αθήνας, Χρήστος Τεντόμας, σε ερώτηση του inside story είχε διευκρινίσει ότι «από τις 25.000 μουριές της Αθήνας, ξεράθηκαν και έπρεπε να αντικατασταθούν γύρω στις 5.000». Μάλιστα είχε επισημάνει ότι ήδη 4.500 είχαν αντικατασταθεί. Παρόλα αυτά, οι φυτεύσεις κρίθηκαν και τότε ελάχιστες αναλογικά με την απώλεια αλλά και τις πραγματικές ανάγκες της Αθήνας.
Η πρώτη αντίδραση
Το πρόβλημα είναι πολύ γνωστό και κλιμακούμενο και η ζημιά εκτεταμένη, σε βαθμό που όχι μόνο έχει συζητηθεί στη Βουλή, αλλά ειδικοί υποστηρίζουν ότι έπρεπε εξαρχής να είχε επέμβει η περιφέρεια ή η κεντρική διοίκηση – κυρίως γιατί δεν διαθέτουν όλοι οι Δήμοι τα μέσα και τους πόρους για να αντιμετωπίσουν ένα φαινόμενο τέτοιας κλίμακας. Σήμερα αποδεικνύεται περίτρανα ότι είχαν δίκιο. Εξαιτίας της έλλειψης κεντρικού σχεδιασμού, κάθε Δήμος αντιμετώπισε διαφορετικά ένα πρόβλημα που όμως δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα διοικητικά όρια και σίγουρα πλήττει την ποιότητα ζωής όλων μας. Κάποιες δημοτικές αρχές προσπάθησαν να σώσουν τις μουριές ή να αντικαταστήσουν κατεστραμμένα δέντρα πάλι με μουριές. Άλλοι σήκωσαν τα χέρια ψηλά και περίμεναν να ξεραθούν ολοκληρωτικά τα δέντρα, για να προχωρήσουν στη φύτευση άλλου είδους – κάτι το οποίο ακόμα στις περισσότερες περιπτώσεις δεν έχουν κάνει.
Ο Δήμος Αθηναίων, διαθέτοντας τα περισσότερα μέσα από τους υπόλοιπους, προσπάθησε αρχικά να εφαρμόσει με τη βοήθεια ειδικών μια θεραπεία έγχυσης φερομονών στον κορμό όσων δέντρων κρίθηκε ότι είχαν ελπίδες να σωθούν – ταυτόχρονα θα απομάκρυνε εκείνα που είχαν ολικώς καταστραφεί. Ο Δήμος Περιστερίου σε μεγάλο βαθμό ακολούθησε τη λογική της Αθήνας, ενώ μικρότεροι Δήμοι όπως η Καλλιθέα και το Μοσχάτο, όχι μόνο δεν είχαν τα μέσα είτε να εφαρμόσουν μια εκτεταμένη θεραπεία, είτε να προχωρήσουν σε μια συντονισμένη απομάκρυνση των προσβεβλημένων δέντρων, αλλά έκριναν και παράλογη την εκ νέου φύτευση μουριών που επιχειρούσε στην αρχή η Αθήνα, εκτιμώντας ότι ο ξυλότριχος είναι επικίνδυνος και για τα νέα δέντρα, παρά την τάση του να προσβάλλει ευκολότερα τα ήδη υπερήλικα, τσιμεντοποιημένα και υπερβολικά κλαδεμένα φυτά.
Δεν έγιναν πολλά μέχρι τώρα
Σήμερα, ο Δήμος Αθηναίων δεν έχει εγκαταλείψει την ιδέα θεραπείας των δέντρων. Αντίθετα, η Διεύθυνση Πρασίνου το περασμένο καλοκαίρι σχεδίασε και υλοποίησε ένα πιλοτικό πρόγραμμα καταπολέμησης της ζημιάς που δημιουργεί ο ξυλότριχος στον κορμό των δέντρων. Η θεραπεία, όπως μου εξηγούν, είναι βασισμένη σε επιστημονικά δεδομένα που προέκυψαν από ερευνητική εργασία δύο ετών που πραγματοποίησε το Εργαστήριο Εντομολογίας του Γεωπονικού Πανεπιστημίου, σε συνεργασία με το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο και το Ινστιτούτο Μεσογειακών Δασικών Οικοσυστημάτων. Αυτή γίνεται πάλι με μια μέθοδο έγχυσης στον κορμό· η επέμβαση αυτή έγινε περίπου σε 8.000 δέντρα έως τα τέλη Αυγούστου 2023 και αναμένεται να συνεχιστεί τα επόμενα τρία χρόνια, προκειμένου να περιοριστεί δραστικά ο πληθυσμός του εντόμου.
Τι γίνεται όμως με αυτά που δεν μπορούν να σωθούν; Ορισμένα απομακρύνθηκαν, αλλά πολλά έχουν κοπεί στο ένα μέτρο. Αυτοί είναι οι κορμοί που βλέπουμε να χάσκουν σε διάφορα σημεία της πόλης. Η ΑΝΑΠΛΑΣΗ Δημοσίων Χώρων Α.Ε., πρώην ΑΝΑΠΛΑΣΗ ΑΘΗΝΑΣ Α.Ε., είναι η υπεύθυνη πλέον να τα αφαιρέσει, να κάνει εκρίζωση και να τα αντικαταστήσει. Είναι μέσα στα καθήκοντα που έχει αναλάβει, εξαιτίας του μνημονίου συνεργασίας που υπέγραψε με τον Δήμο και την Αττικό Μετρό, ως αντιστάθμισμα στα δέντρα που χάνει η πόλη στον βωμό της δημιουργίας των νέων σταθμών μετρό.
«Κάποια από αυτά τα δέντρα τα έκοψε και τα αντικατέστησε ο Δήμος μέσω της εργολαβίας που είχε, από εδώ και στο εξής το έχει αναλάβει η ΑΝΑΠΛΑΣΗ» μου εξηγεί ο Δημήτρης Τσαγκαρόπουλος, προϊστάμενος της Διεύθυνσης Πρασίνου του Δήμου Αθηναίων. «Πρόκειται να φυτευτούν 3.000 δέντρα από την ΑΝΑΠΛΑΣΗ, η οποία έχει σχεδόν ολοκληρώσει την αντικατάσταση των δέντρων στη λεωφόρο Αλεξάνδρας». Πράγματι κατά μήκος της λεωφόρου έχουν φυτευτεί νέα δέντρα, δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και στο πίσω μέρος της πλατείας Αιγύπτου, της οποίας η εικόνα είχε προκαλέσει αντιδράσεις από τους κατοίκους.
Αναφορικά με τις θλιβερές εικόνες των κομμένων δέντρων που βλέπουμε σήμερα στη Βασ. Σοφίας, ο Τσαγκαρόπουλος εξηγεί ότι «οσονούπω θα ξεριζωθούν από τα συνεργεία της ΑΝΑΠΛΑΣΗΣ. Μετά σειρά έχουν οι Αμπελόκηποι, με εκριζώσεις και φυτεύσεις στην Πανόρμου, στη Λ. Ριανκούρ και στη λεωφόρο Κηφισίας». Τέλος ο ίδιος σχολίασε ότι είναι ένα πρόβλημα που θα έπρεπε να είχε αντιμετωπιστεί από την Περιφέρεια καθώς αφορά ολόκληρο το λεκανοπέδιο.
Αυτό είναι σαφέστατο, καθώς στο Περιστέρι έχουν γίνει ακόμα λιγότερα. Η θεραπεία στα ξεραμένα φυτά δεν είχε επιθυμητά αποτελέσματα ούτε εκεί. Από την Υπηρεσία Πρασίνου σχολιάζουν ότι προσπαθούν να βρουν κάποιον πιο πρόσφορο τρόπο για να συνεχίσουν την καταπολέμηση, σε συνεργασία με το κέντρο δασικών ερευνών και το δασαρχείο. «Είναι εκτεταμένο το πρόβλημα αλλά το παλεύουμε» δηλώνουν, εξηγώντας ότι ακόμα προσπαθούν να βρουν μια πιο αποδοτική θεραπεία για να σώσουν όσο περισσότερες μουριές μπορούν. Η κοπή είναι για πολλά δέντρα η μοναδική λύση, αλλά ούτε εκεί έχουν προχωρήσει στην απομάκρυνση των κομμένων κορμών. Ο Δήμος δίνει μια γενική έγκριση και κόβει όσα δέντρα έχουν εκτεταμένη μόλυνση.
Το καινοτόμο Πληροφοριακό Σύστημα Δενδροφυτεύσεων
Πρόσφατα, ο Δήμος Αθηναίων δημιούργησε ένα πληροφοριακό σύστημα, στο οποίο οι πολίτες μπορούν να παρακολουθούν τις νέες δεντροφυτεύσεις στην πόλη.
Χωρίς προσωπικό
Στους μικρότερους Δήμους το πρόβλημα είναι πολύ μεγάλο, αναλογικά με το προσωπικό των υπηρεσιών Πρασίνου. Στην Καλλιθέα, όπου από τις συνολικά περίπου 2.500 μουριές της περιοχής είχαν προσβληθεί τουλάχιστον οι μισές και κόπηκαν περίπου 500, δυσκολεύονται να προχωρήσουν στην εκρίζωση (επιστημονικά λέγεται εκπρέμνωση) και την αντικατάσταση των δέντρων εξαιτίας της έλλειψης χεριών. «Όταν βλέπουμε ξεραμένα δέντρα τα κόβουμε στο ένα μέτρο περίπου, για να βλέπει ο κόσμος και να μην πέφτει πάνω» σχολιάζει γεωπόνος του Δήμου Καλλιθέας και τονίζει ότι «θα γίνει οργανωμένα μια αντικατάσταση των δέντρων αυτών. Δυστυχώς όμως, δεν έχουμε καταφέρει να βγάλουμε τους κορμούς από τα πεζοδρόμια καθώς έχουμε μεγάλη έλλειψη προσωπικού. Οι ενεργοί κηπουροί στο Δήμο είναι μόλις οκτώ, ενώ κάθε χρόνο είμαστε λιγότεροι και λιγότεροι. Το γραφείο μας το παρακολουθεί το θέμα, αλλά δεν έχουμε την υποστήριξη που θα έπρεπε. Είναι τόσο ευρύ το αντικείμενό μας και δυστυχώς δεν μπορούμε να εστιάσουμε μόνο σε αυτό το πρόβλημα, δηλαδή εμείς περιμένουμε να δούμε πώς θα μπορούσε να λυθεί διαφορετικά». Η άλλου τύπου λύση που περιμένουν θα μπορούσε να είναι μία ανάθεση σε εξωτερικό συνεργάτη, καθώς θεωρούν ότι το υπάρχον προσωπικό του Δήμου δεν φτάνει ούτε για τη φροντίδα που θα χρειαστούν τα καινούρια δέντρα – όπως πότισμα με πρόγραμμα και επαναλήψεις για τα πρώτα τουλάχιστον 4 χρόνια.
Πράγματι, για τους Δήμους η εκπρέμνωση δεν είναι εύκολη δουλειά, αφού πρέπει να υπάρχει ειδικό σκαπτικό μηχάνημα που θα βγάλει και τις ρίζες. Αυτό που όλοι μας είπαν είναι ότι πρέπει να τους δοθεί η ευκαιρία να κάνουν εκριζώσεις και παράλληλα φυτεύσεις, αλλά αυτό προϋποθέτει οργάνωση, κλείσιμο δρόμων κάποιες φορές και απομάκρυνση των αυτοκινήτων.
Η έλλειψη προσωπικού είναι καταλυτική και στο Περιστέρι, αφού για να βγάλουν τους κομμένους μέχρι τη μέση κορμούς, αναζητούν μηχάνημα που δεν θα χρειάζεται εξειδικευμένο χειριστή, «γιατί οι χειριστές λείπουν από τους Δήμους». Ούτε στο Μοσχάτο έχουν γίνει πολλά. Εξαρχής η αντιμετώπιση του ξυλότριχου ήταν πάρα πολύ απαιτητική διαδικασία για τον Δήμο εκεί, αφού δεν εφάρμοσε θεραπείες, ούτε και προχώρησε άμεσα στην απομάκρυνση των προσβεβλημένων δέντρων. Από γεωπόνο της υπηρεσίας μαθαίνουμε ότι δεν αφαιρούν αμέσως τα προσβεβλημένα δέντρα «γιατί υπάρχουν κάποια που κρατάνε και λίγο», ενώ μέχρι στιγμής ολικές αφαιρέσεις έχουν προχωρήσει μόνο σε ελάχιστα, περίπου 40 δέντρα.
Όχι ξανά μουριές
Ενδιαφέρον προκαλεί το γεγονός ότι η Αθήνα σταδιακά εγκαταλείπει την πάση θυσία διατήρηση της μουριάς, που «είναι κομμάτι της ταυτότητας της πρωτεύουσας», όπως είχε δηλώσει ο πρώην δήμαρχος, Κώστας Μπακογιάννης. Μάλιστα στη λεωφόρο Βασ. Σοφίας, ο Δήμος προχώρησε σε μια πρώτη επέμβαση φυτεύοντας τζακαράντες. Πλέον το πλάνο είναι να μην φυτευτούν πάλι μουριές, ούτε στις λεωφόρους, ούτε στις πλατείες, παρά μόνο σε κάποιους μικρούς δρόμους με υπάρχουσες δεντροστοιχίες, στη λογική ότι ο ξυλότριχος προτιμάει κυρίως τα δέντρα που βρίσκονται σε αποδρομή.
Η Καλλιθέα θεωρεί ότι πλέον υπάρχουν άλλα πολύ καταλληλότερα είδη για το αστικό πράσινο. Η εμπειρία των γεωπόνων του Δήμου τους έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι κάποια δέντρα είναι πιο ασφαλή στο πέρασμα των ετών. «Τέτοια δέντρα είναι οι σοφόρες, οι κουτσουπιές που είναι πιο περιορισμένες και ανθίζουν την άνοιξη και δεν κάνουν πρόβλημα με τις ρίζες τους, δεν πετάνε τα πλακάκια πάνω δηλαδή και δεν δημιουργούν αλλεργίες, όπως τα λιγούστρα που επιλέγουν πολλοί Δήμοι. Οπότε δεν βάζουμε τόσα λιγούστρα όσα στο παρελθόν· αν το πεζοδρόμιο είναι μεγάλο μπορεί να βάλουμε δέντρα σχίνους, αυτά μεγαλώνουν και η κόμη τους –και άρα η σκιά τους– είναι μεγάλη. Σε άλλη περίπτωση που είναι ανάμεσα σε νεραντζιές, επιλέγουμε να ξαναβάλουμε νεραντζιές για να είναι μια δεντροστοιχία πιο ομοιόμορφη».
Στη μάχη απέναντι στον ξυλότριχο, οι Δήμοι είναι ήδη χαμένοι. Οι περισσότεροι τηρούν στάση αναμονής, ελπίζοντας μεταξύ άλλων σε έναν φυσικό εχθρό, που θα τον νικήσει τον ξυλότριχο. Κάτι τέτοιο θα προσέφερε μια ελπίδα ότι οι μουριές δεν θα εκλείψουν από την Αθήνα. Όμως οι ανάγκες της πόλης για πράσινο είναι τόσο μεγάλες, που η αντικατάσταση των κατεστραμμένων δέντρων είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική.
