Τα αμφιλεγόμενα έργα που θα αλλάξουν το πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνα
Παιδιά παίζουν μπάλα ανάμεσα στα δέντρα, παππούδες κοντοστέκονται για να συζητήσουν, κοπέλες εξασκούνται σε μια πολεμική τέχνη, άλλοι κάνουν γιόγκα, τζόγκιν, κάποιος κοιμάται στα παγκάκια κάτω από τη σκιά. Αυτές είναι εικόνες που συναντά κανείς μια οποιαδήποτε μέρα, καθώς περιπλανιέται στον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνα, τον μοναδικό μεγάλο ελεύθερο χώρο πρασίνου που διαθέτει η περιοχή. Πρόκειται για έναν χώρο παραμελημένο, όπου ανάμεσα στα δέντρα ξεφυτρώνουν εδώ κι εκεί αρχαία, των οποίων η σημασία συνήθως δεν γίνεται αντιληπτή στον επισκέπτη που δεν γνωρίζει την ιστορία του χώρου.
Τα έργα που προγραμματίζεται να γίνουν
«Μας δίνεται η δυνατότητα να μεταμορφώσουμε [την περιοχή] σε τόπο προορισμού και ανάπτυξης. Να αναβαθμίσουμε την ποιότητα ζωής και καθημερινότητας των κατοίκων και να γίνει αφετηρία μας για μία διαδρομή που περνά μέσα από την επιχειρηματικότητα, τις νέες θέσεις εργασίας και τον εκσυγχρονισμό της», έλεγε πριν δύο χρόνια ο δήμαρχος Αθηνών Κώστας Μπακογιάννης ανακοινώνοντας τα έργα που επρόκειτο να γίνουν στην Ακαδημία Πλάτωνα. Το 2021 ξεκίνησαν οι μελέτες και το 2022 υπογράφηκε προγραμματική σύμβαση συνολικού προϋπολογισμού €3.837.432 μεταξύ του Δήμου Αθηναίων, του υπουργείου Πολιτισμού, της Περιφέρειας Αττικής και της εταιρείας Ανάπλαση Αθήνας ΑΕ, για την «ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ακαδημίας Πλάτωνα».
Τα έργα που δρομολογήθηκαν αφορούν δύο σημεία. Το πρώτο είναι ο «τομέας του Γυμνασίου». Εκεί βρίσκονται έξι ανασκαφικά σκάμματα, ανάμεσα στα οποία παρεμβάλλονται μονοπάτια με πολλή και ψηλή βλάστηση.
Σύμφωνα με την προγραμματική σύμβαση, θα γίνουν ανασκαφές στον αρχαιολογικό χώρο από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, με χρονοδιάγραμμα ολοκλήρωσης το 2025. Σε πρώτη φάση θα ενοποιηθούν τα τρία από τα έξι σκάμματα, δηλαδή σιγά σιγά όσο προχωρούν οι ανασκαφές θα φύγουν τα μονοπάτια με τα δέντρα που βρίσκονται στη μέση, ώστε να ενοποιηθεί ο χώρος και να αποκαλυφθεί το οικοδόμημα της «παλαίστρας» και το λουτρικό συγκρότημα, που είχαν αναδειχθεί με τις παλαιότερες ανασκαφές αλλά με τον καιρό καλύφθηκαν από χώμα.
Μετά την ενοποίηση θα γίνει οριοθέτηση του νέου αυτού σκάμματος για τον περιορισμό των κινήσεων στα πρανή. Στα άλλα τρία σκάμματα θα γίνουν μικρής κλίμακας ανασκαφικές ενέργειες. Ανασκαφές θα γίνουν και στο σημείο του Περιστυλίου. Όπως μας είπε το υπουργείο Πολιτισμού, για την ενοποίηση των σκαμμάτων έχει γνωμοδοτήσει θετικά το αρμόδιο όργανο, το Κεντρικό Αρχαιολογικό Συμβούλιο (ΚΑΣ), σύμφωνα με τις σχετικές μελέτες που εκπονήθηκαν και «η ενοποίηση θα γίνει τμηματικά, με βάση την αρχαιολογική μεθοδολογία και την πορεία εξέλιξης των ευρημάτων».
Παράλληλα ο Δήμος Αθηναίων θα προχωρήσει σε καλλωπιστικά έργα όπως διαμόρφωση μονοπατιών, επέκταση δικτύου ηλεκτροφωτισμού, ανακατασκευή της παιδικής χαράς, δημιουργία χώρων ανάπαυσης και αναψυχής, νέες φυτεύσεις δέντρων, δημιουργία κεντρικής πλατείας με εποπτικό υλικό για την ιστορία και την έρευνα της Ακαδημίας Πλάτωνα κ.ά. Η μελέτη από το γραφείο Doxiadis+ έγινε με δωρεά του ιδρύματος Α.Γ. Λεβέντη, όπως θα γίνουν και τα έργα που έχει αναλάβει ο Δήμος (εκτός από το κομμάτι του πρασίνου, που θα αναλάβει η σχετική υπηρεσία του Δήμου Αθηναίων). Τα έργα θα γίνουν σε φάσεις και ξεκινούν, όπως μας ενημέρωσαν από τον Δήμο, την επόμενη εβδομάδα.
Το άλλο μεγάλο έργο αφορά την πλευρά του Πάρκου όπου βρίσκεται σήμερα το γήπεδο του ποδοσφαίρου. Εκεί θα χτιστεί το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών, για τη μελέτη του οποίου είχε προκηρυχθεί αρχιτεκτονικός διαγωνισμός με την προγραμματική σύμβαση.
Γυμνάσιο: Έμφαση στην έρευνα ή τουριστική ανάδειξη;
Το 1929, ο Αιγυπτιώτης αρχιτέκτων Παναγιώτης Αριστόφρων έρχεται στην Ελλάδα με σκοπό να βρει την Ακαδημία του Πλάτωνα. Οδηγούμενος από τις πηγές, ξεκινά να αγοράζει οικόπεδα στην περιοχή για να πραγματοποιήσει ανασκαφές. Τη δεκαετία του ’30 έρχονται στο φως σημαντικά μνημεία όπως η περιοχή της «παλαίστρας» στον χώρο του Γυμνασίου. Όμως όλα σταματούν λόγω του πολέμου και του θανάτου του Αριστόφρονα. Ουσιαστικά ό,τι βλέπουμε σήμερα στα σκάμματα –στα οποία πολλές φορές παρέες κάνουν πικ νικ αντιμετωπίζοντας τα σαν πέτρες– αποκαλύφθηκε τότε και έκτοτε καμία άλλη συστηματική ανασκαφή δεν έχει γίνει. Σιγά σιγά το χώμα κάλυψε τα ευρήματα, γι αυτό και πολλά από όσα είχαν ανακαλυφθεί δεν είναι πλέον ορατά.
Οι αρχαιολόγοι επιθυμούν να προχωρήσουν οι ανασκαφές καθώς για αυτόν τον σκοπό προοριζόταν εξαρχής ο χώρος και αυτή ήταν η επιθυμία του Αριστόφρονα όταν τον κληροδότησε στην Ακαδημία Αθηνών. Οι ειδικοί τονίζουν ότι μένουν πολλά ακόμη να έρθουν στο φως από την ευρύτερη περιοχή, αλλά και να μελετηθούν όσα είχαν έρθει από τον Αριστόφρονα, καθώς τότε τα αποτελέσματα των ανασκαφών δεν είχαν δημοσιευθεί λεπτομερώς.
Όπως μας ενημέρωσαν από το υπουργείο Πολιτισμού, «στόχος είναι να αποκαλυφθούν και να αναδειχθούν πλήρως τα αρχαία κατάλοιπα στον χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος. Στο χρονοδιάγραμμα με ορίζοντα το 2025 εκτιμάται ότι θα έχει ολοκληρωθεί το έργο αυτό». Αξίζει να σημειωθεί ότι η υπουργός Πολιτισμού Λίνα Μενδώνη έχει δηλώσει στο παρελθόν ότι η σύμβαση «προβλέπει την αποκάλυψη μνημείων τα οποία κατά τη δεκαετία του ’40 έχουν καταχωθεί και βρίσκονται κάτω από τα χώματα». Επομένως δεν προβλέπεται ξεκάθαρα μια ευρεία συστηματική ανασκαφή της περιοχής για νέα ευρήματα, αλλά μάλλον μια περιορισμένη ανάδειξη όσων ήδη είχαν έρθει στο φως.
Υπάρχουν αρχαιολόγοι που προβληματίζονται με τις παρεμβάσεις, καθώς θεωρούν ότι προτού καν σχεδιαστεί οποιαδήποτε επέμβαση ανάδειξης των αρχαιοτήτων (όπως μπορεί να θεωρηθεί η διάνοιξη νέων μονοπατιών, συγκεκριμένων πρανών και η δημιουργία της πλατείας) θα πρέπει να προχωρήσουν οι ανασκαφές και η αρχαιολογική έρευνα γύρω ή και πέρα από την περιοχή που ανέσκαψαν το '30. «Αρχαιολογικά και ανασκαφικά, ο χώρος έχει να μας δώσει πολλά ακόμα» μας λέει η Δέσποινα Κουτσούμπα, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Αρχαιολόγων «και αυτά που έχει να μας δώσει, τα επιστημονικά, δηλαδή μια παρουσίαση του τι είναι αυτό που βλέπουμε έχει τεράστια σημασία και για την ανάδειξη του. Δεν μπορείς να αναδείξεις κάτι αν δεν ξέρεις στέρεα και επιστημονικά τι είναι αυτό που έχεις βρει. Δυστυχώς στη μελέτη της ανάδειξης μιλούν για κάποιες αποχωματώσεις αλλά δεν φαίνεται αυτό το επιστημονικό-αρχαιολογικό έργο που οφείλεται να γίνει στην Ακαδημία Πλάτωνος». Αυτό που προβληματίζει ορισμένους είναι ουσιαστικά: πώς σχεδιάζονται νέα μονοπάτια χωρίς να είμαστε βέβαιοι από κάτω τους δεν συνεχίζεται μέρος των μνημείων που βρίσκονται στον τομέα του Γυμνασίου;
Τα δέντρα που θα κοπούν
Οι αρχαιολόγοι, εκτός από επαγγελματίες ανασκαφείς του παρελθόντος, είναι και πολίτες μιας ζωντανής πόλης. Προξενεί λοιπόν έκπληξη το γεγονός ότι στην απόφαση του ΚΑΣ και του υπουργείου Πολιτισμού για την ενοποίηση των σκαμμάτων δεν φαίνεται να λαμβάνεται υπόψιν ένα πολύ σοβαρό ζήτημα: ότι, όπως και στα αρχαία χρόνια, η Ακαδημία Πλάτωνος είναι και χώρος πρασίνου, που χρησιμοποιείται από χιλιάδες ανθρώπους ως πάρκο αναψυχής. Τελικά τι πρέπει να προστατευτεί, τα αρχαία ή το πράσινο; Και δεν υπάρχει τρόπος να γίνουν και τα δύο; Το ζήτημα δεν φαίνεται να έχει απασχολήσει ιδιαίτερα τους ιθύνοντες καθώς σχεδιάζεται το κόψιμο εκατοντάδων πανύψηλων δέντρων, αυτών που κάνουν την Ακαδημία Πλάτωνα τον πνεύμονα που είναι σήμερα για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής.
«Για λόγους επιστημονικής περιέργειας είναι πιθανό κάποιος να θέλει να σκαφτεί όλη η περιοχή ταυτόχρονα· όμως αυτό θα σήμαινε ότι δεν θα υπάρχει πια πάρκο, άρα σε αυτή τη περίπτωση η αρχαιολογική υπηρεσία ως μια δημόσια υπηρεσία που υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον οφείλει να κάνει επιλογές που θα λαμβάνουν υπόψη και τις δύο όψεις του δημοσίου συμφέροντος. Πρέπει να προστατευτεί και το πάρκο γιατί είναι ένας ελεύθερος χώρος για τους πολίτες και η Αθήνα έχει ελάχιστους τέτοιους χώρους στο κέντρο. Οι μόνοι αδόμητοι χώροι που έχουν μείνει ελεύθεροι για το κοινό –αν εξαιρεθεί το Πεδίον του Άρεως και ο Λυκαβηττός– είναι αρχαιολογικοί χώροι που αποτελούν χώρους πρασίνου και δίνουν ανάσα στο κέντρο και στη γειτονιά, όπως ο Λόφος του Φιλοπάππου, οι στύλοι του Ολυμπίου Διός κ.α.» σημειώνει η κ. Κουτσούμπα.
Η περιοχή που πρόκειται να γίνει η ενοποίηση των σκαμμάτων είναι αδιαμφισβήτητα η πιο πυκνοφυτεμένη όλου του πάρκου, με τεράστια δέντρα πολλών ετών. Μερίδα πολιτών της περιοχής έχουν βγάλει ανακοινώσεις με τις οποίες τονίζουν την εναντίωσή τους στα έργα λόγω της κοπής των δέντρων ενώ κάποιοι σύστησαν την Πρωτοβουλία Αγώνα για το πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνα με βασικό σκοπό να παλέψουν ώστε να μην χαθεί το πράσινο.
Όπως μας εξηγεί η Μαρίνα Σιούτη από την Πρωτοβουλία Αγώνα για το πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνα, οι κάτοικοι δεν αντιτίθενται στην ανάπλαση του πάρκου. «Θα θέλαμε αυτή η ανάπλαση να γίνει με όρους που συνυπολογίζουν τη ζωή των κατοίκων που ζουν στην περιοχή, να συνυπολογίζεται η ανάγκη γενικότερα της Αθήνας για αναβάθμιση του πρασίνου, για δημόσιους χώρους. Το πάρκο είναι πολύ σημαντικό για τη γειτονιά μας γιατί είναι μία υποβαθμισμένη γειτονιά. Περιστοιχίζεται από μεγάλα οδικά δίκτυα τα οποία την απομονώνουν και την υποβαθμίζουν περιβαλλοντικά. Αυτό είναι ένα πάρκο που δίνει πολύ μεγάλη ζωή και δεν είναι κέντρο αναφοράς μόνο για τους κατοίκους της Ακαδημίας Πλάτωνα. Ειδικά τα Σαββατοκύριακα, αλλά και σποραδικά μέσα στην εβδομάδα τους μήνες της άνοιξης και του καλοκαιριού, ο κόσμος επισκέπτεται το πάρκο από τις γύρω περιοχές, από Σεπόλια, Περιστέρι, Κεραμεικό, Μεταξουργείο, Πετράλωνα, Βοτανικό. Ένα μεγάλο μέρος του δεν έχει βρει άλλο τέτοιο σημείο, έναν δημόσιο χώρο πράσινου του οποίου η χρήση είναι ελεύθερη. Επιπλέον, αυτός ο αγώνας δεν έχει να κάνει μόνο με τους κατοίκους της Ακαδημίας Πλάτωνα και των γύρω περιοχών. Έχει να κάνει και με τα πουλιά, έχει να κάνει με τα ζώα, με ένα ολόκληρο σύστημα που πρόκειται να καταστραφεί.Οπότε όχι, σε αυτό εμείς δεν συμφωνούμε, δεν υπάρχει περίπτωση να το επιτρέψουμε».
Σύμφωνα με τα στοιχεία των μελετών που μας παραχώρησε ο Δήμος Αθηναίων, για την ενοποίηση των σκαμμάτων πρόκειται να απομακρυνθούν 50 ξερά δέντρα και για την εκτέλεση των εργασιών 264 (στην πρώτη φάση που ξεκινάει άμεσα) και αργότερα 72 (στη δεύτερη φάση που δεν γνωρίζουν πότε θα ξεκινήσει). Άρα, σε σύντομο χρονικό διάστημα θα απομακρυνθούν 314 δέντρα, από τα οποία σχεδιάζουν να μεταφυτεύσουν 24. Από τον Δήμο δηλώνουν ότι «το ισοζύγιο θα είναι θετικό» καθώς σχεδιάζουν να γίνουν φυτεύσεις νέων δέντρων (334 μέχρι και την πρώτη φάση) στον χώρο γύρω από τις εργασίες ενοποίησης.
Από τον Δήμο δεν μπορέσαμε να μάθουμε ποια είδη θα φυτευτούν, όμως τόνισαν ότι θα είναι μεγάλα δέντρα και στην περίπτωση που δεν «πιάσουν» (τους ρωτήσαμε) θα ξαναφυτευτούν. Μας είπαν επίσης ότι «το πράσινο είναι μια σχέση δυναμική. Ξεραίνεται, φτιάχνεται, μεταφυτεύεται, βάζεις άλλο. Το πράσινο είναι ακριβή υπόθεση, θέλει τη συντήρησή του, τη φύτευσή του, τη φύλαξή του, το λίπασμά του, το κλάδεμα».
Υφίσταται το «μηδενικό ισοζύγιο»;
Απευθυνθήκαμε στον γεωπόνο Κώστα Τάτσης, για να μας εξηγήσει αν πρακτικά ισχύει αυτό που ονομάζουν «μηδενικό ή θετικό ισοζύγιο» όταν κόβονται δέντρα και σχεδιάζεται η φύτευση νέων στη θέση τους.
Αυτή τη στιγμή, μας λέει, το πάρκο έχει ελιές, κυπαρίσσια, χαρουπιές, δάφνες, κατάλπες, κουτσουπιές, μουριές και πεύκα, που για να φτάσουν στο μέγεθος που είναι σήμερα πέρασαν πάνω από 40 χρόνια.
Μπορούμε να μιλάμε για μεταφυτεύσεις μόνο για ελιές καθώς «υπάρχουν δέντρα που έχουν πολύ μικρές πιθανότητες, λόγω της φυσιολογίας τους, να μεταφυτευτούν. Τα κυπαρίσσια και τα πεύκα δεν μεταφυτεύονται. Οι απώλειές τους θα είναι τρομακτικές» εξηγεί ο κ. Τάτσης και αναφέρει ότι υπάρχει και ένα άλλο ζήτημα στον χώρο των σκαμμάτων που δεν θα επέτρεπε τη μεταφύτευση: η εγγύτητα με τα αρχαία. «Ποιος αρχαιολόγος θα επιτρέψει να φύγει το φυτό μαζί με το χώμα που έχει από κάτω; Δεν υπάρχει αρχαιολόγος που θα δώσει άδεια να μπει εκσκαφέας και γερανός, να σκάψει γύρω από το δέντρο μια τομή 1,5 μέτρο κάτω από την επιφάνεια, και να βγει το δέντρο με την “μπάλα” του. Οι αρχαιολόγοι με το πινελάκι θα βγάζουν τις ρίζες;».
Τι γίνεται όμως όταν υπάρχει κοπή και ταυτόχρονη νέα φύτευση δέντρων; «Έστω ότι έχουμε έναν τεράστιο πλάτανο 25 μέτρων και τον κόβουμε για να φυτέψουμε ένα καινούριο πλατάνι, που θα φτάσει το ύψος του δέντρου που κόψαμε μετά από 40 χρόνια. Δημιουργεί αυτό μηδενικό ισοζύγιο πρασίνου; Είναι παράλογο. Για κάθε δέντρο υπάρχει διαφορετικός πίνακας ανάλογα με το είδος και την ηλικία του. Ένα μικρό δέντρο μπορεί να προσλάβει πολύ λιγότερο διοξείδιο του άνθρακα από ένα μεγαλύτερο δέντρο που είναι ακμαίο και έχει μεγάλη φυλλική επιφάνεια. Θα κόψουν ένα μεγάλο πεύκο που έχει φυλλική επιφάνεια γύρω στα 10 στρέμματα και θα βάλουν στη θέση του ένα πεύκο του οποίου η φυλλική επιφάνεια είναι 100 τετραγωνικά; Για να έχουμε μηδενικό ισοζύγιο, δεν πρέπει να βάλουμε για το ακμαίο πεύκο που κόψαμε ένα νέο πεύκο, πρέπει να βάλουμε 100 νέα πεύκα. Επιπλέον, κάθε δέντρο έχει διαφορετικό ρυθμό ανάπτυξης, διαφορετική ικανότητα δέσμευσης, υπάρχει ένας αλγόριθμος που τα βγάζει αυτά. Σε ένα τέτοιο πάρκο θα μπορούσε να έρθει ένα πανεπιστήμιο να κάνει 7-8 μελέτες για 1-2 χρόνια για αυτή τη δουλειά. Πρέπει να εξατομικεύουμε κάθε δέντρο».
«Κι αν φυτευτούν μεγαλύτερα δέντρα;» ρωτάμε τον γεωπόνο. «Ακόμη και μεγάλα δέντρα να φέρουν, δεν είναι τόσο απλά τα πράγματα. Έστω ότι φέρνουν δεκάμετρα δέντρα. Δεν θα επιβιώσουν με την ίδια ευκολία, όπως τα υπάρχοντα. Τα υπάρχοντα έχουν επιβιώσει δεκαετίες σε αυτό το περιβάλλον. Η εμπειρία έχει δείξει ότι στον αστικό ιστό χάνουμε το 40% των νέων φυτεύσεων. Η πόλη δεν είναι ένα φιλικό περιβάλλον για τα δέντρα, υπάρχουν ξηρές θερμοκρασίες, ρύποι και βαρέα μέταλλα στο έδαφος. Δεν είναι εύκολο να φυτέψεις ένα δέντρο μέσα στη πόλη, πρέπει να το διαχειρίζεσαι, να το προχωράς».
Το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών
Η συζήτηση για την ίδρυση ενός Μουσείου στην περιοχή της Ακαδημίας Πλάτωνα είχε ξεκινήσει ήδη το 1989, όταν με υπουργική απόφαση της Μελίνας Μερκούρη ορίστηκε η δημιουργία εκεί του Αρχαιολογικού Μουσείου Αθηνών. Η χωροθέτησή του έγινε στον νόμο 3057 του 2002 (που ρύθμιζε θέματα Αθλητισμού) και έκτοτε έχουν γίνει οι κτιριολογικές και οι μουσειολογικές μελέτες που, όπως μας είπαν από το υπουργείο Πολιτισμού, θα επικαιροποιηθούν προκειμένου να ληφθούν υπόψη νεότερα δεδομένα ώστε να εγκριθεί από το Συμβούλιο Μουσείων. Πριν από τρεις μήνες ολοκληρώθηκε και ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός ιδεών και κυκλοφόρησαν οι μακέτες με το σχέδιο που κέρδισε.
Μένουν ακόμη πολλά να γίνουν και το μουσείο δεν πρόκειται να χτιστεί σύντομα, καθώς όπως μας είπαν και από το υπουργείο «έπειτα από την εξασφάλιση χρηματοδότησης, εκτιμάται ότι για την κατασκευή θα απαιτηθούν περίπου πέντε έτη». Όμως και μόνο η εκκίνηση κάποιων διαδικασιών και οι ανακοινώσεις της υπουργού για την ανέγερσή του στο σημείο έχουν αναστατώσει κάποιους κατοίκους αλλά και αρχαιολόγους, αρχιτέκτονες κ.ά. – καθέναν για τους δικούς του λόγους. Σαφώς, υπάρχουν και εκείνοι που βλέπουν ένα τέτοιο έργο θετικά ως ένα στοιχείο που θα αναβαθμίσει την περιοχή, φέρνοντας κόσμο και κινητικότητα.
Το σχεδιαζόμενο δεν θα είναι ένα μουσείο για την ίδια την Ακαδημία Πλάτωνα, αλλά για την πόλη των Αθηνών· θα αφηγείται την ιστορία της πόλης, την εξέλιξή της και την καθημερινότητα των κατοίκων της στην αρχαιότητα, φιλοξενώντας ευρήματα που μέχρι τώρα βρίσκονται σε αποθήκες (από σωστικές ανασκαφές, που έχουν πραγματοποιηθεί σε διάφορες περιοχές της Αθήνας τις προηγούμενες δεκαετίες και ευρήματα από τις ανασκαφές του Μετρό). Μια από τις επιθυμίες του Αριστόφρονα ήταν η δημιουργία ενός «Διεθνούς Κοινού των Ακαδημιών» και έτσι έχει αποφασιστεί ότι στο ίδιο κτίριο του Μουσείου θα συλλειτουργεί και αυτό. Δηλαδή τα μέλη της Ακαδημίας Αθηνών, των ξένων Ακαδημιών και των ευρωπαϊκών και διεθνών ακαδημαϊκών ενώσεων θα έχουν τους δικούς τους χώρους συνεδριάσεων και εκδηλώσεων. |
Μιλώντας με διάφορους επαγγελματίες που αντιτίθεται στο έργο καταλαβαίνει κανείς ότι δεν είναι όλοι ενάντια στην ανέγερση ενός μουσείου στην περιοχή, όμως δεν αντιλαμβάνονται την ανάγκη κτισίματός του μέσα στο πάρκο. Από τη μία είναι αρχαιολογικός χώρος που αντί να ανασκαφεί, χτίζεται, και από την άλλη θα χαθεί ένας ελεύθερος χώρος πρασίνου – μπορεί να μην έχει τόσα δέντρα όσα ο χώρος του Γυμνασίου, όμως και εδώ θα κοπούν μεγάλα δέντρα.
Η αιτιολογία που δίνει η κ. Μενδώνη είναι ότι έτσι αποφασίστηκε η χωροθέτηση του μουσείου το 2002, όμως ο λόγος που αποφασίστηκε στο συγκεκριμένο σημείο δεν έχει διευκρινιστεί με πειστικά επιχειρήματα. Ρωτήσαμε το υπουργείο αν υπήρξε κάποια πολεοδομική μελέτη που να υποδείκνυε το σημείο ως το καταλληλότερο, αλλά δεν λάβαμε σαφείς απαντήσεις. Μας είπαν: «Η επιλογή του χώρου έγινε καθώς βρίσκεται σε άμεση συνάφεια με τον αρχαιολογικό χώρο της Ακαδημίας Πλάτωνος και είναι κατάλληλος για την ανάδειξη των αρχαιοτήτων που προέκυψαν από ανασκαφές στην Αθήνα. Το μουσείο, επιπλέον, χωροθετείται σε ακίνητα της Ακαδημίας Αθηνών, με την οποία υπάρχει συνεργασία και δεν απαιτούνται απαλλοτριώσεις άλλων ακινήτων». Σε ένα από τα δελτία Τύπου διαβάζουμε: «Η Ακαδημία Πλάτωνος θεωρήθηκε κατάλληλος χώρος για την ανέγερση του μουσείου, ως ένας τόπος πνευματικής ακτινοβολίας, αλλά και ένας σημαντικό σημείο της Αθήνας, όπου από τη δεκαετία του '30 πραγματοποιήθηκαν εκτεταμένες απαλλοτριώσεις από τον Παναγιώτη Αριστόφρονα και το Ελληνικό Δημόσιο (υπουργεία Πολιτισμού και Περιβάλλοντος)».
Οι προβληματισμοί για το Μουσείο
Όπως σημειώνει η κ. Κουτσούμπα, όταν έγινε η συγκεκριμένη χωροθέτηση, στην Αθήνα δεν υπήρχαν τόσα μουσεία όσα σήμερα. «Η Αθήνα δεν χρειάζεται άλλη τσιμεντοποίηση. Θα μπορούσε να αξιοποιηθεί ένα μεγάλο απόθεμα κτιρίων που υπάρχουν, όπως βιομηχανικά κτίρια στην περιοχή». Η κ. Κουτσούμπα υποστηρίζει ακόμα ότι το Μουσείο της Πόλης των Αθηνών εν έτει 2023 θα μπορούσε να έχει έναν άλλον σχεδιασμό, καθώς η σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη έχει ξεφύγει από τον κλειστό χώρο. Αντιθέτως προτιμάται η κίνηση στους εξωτερικούς χώρους, όπου ο επισκέπτης περιηγείται και περιπατεί μαθαίνοντας. «Υπάρχουν πιο ήπιες διαδρομές και τρόποι ανάδειξης των αρχαιοτήτων αλλά και ψηφιακοί τρόποι παρουσίασης που πλέον μας δίνουν τη δυνατότητα με ελάχιστες επεμβάσεις στον χώρο να παίρνει ο επισκέπτης όλη την πληροφορία που χρειάζεται για την περιοχή, χωρίς να υπάρχουν παντού κιόσκια ή χτισμένα μουσεία. Η Ακαδημία του Πλάτωνος είναι ιδανική για να εφαρμοστεί κάτι τέτοιο».
Προβληματισμοί εκφράζονται και από πολεοδόμους και αρχιτέκτονες σχετικά με τη διαδικασία της χωροθέτησης. Εξηγεί ο Κώστας Βουρεκάς, αρχιτέκτονας-πολεοδόμος, μέλος του ΔΣ του τμήματος Aττικής του Συλλόγου Αρχιτεκτόνων Διπλωματούχων Ανωτάτων Σχολών-Πανελλήνιας Ένωσης Αρχιτεκτόνων: «Η Ακαδημία Πλάτωνος είναι ένας ανακηρυγμένος αρχαιολογικός χώρος και ταυτόχρονα στο Γενικό Πολεοδομικό σχέδιο της Αθήνας εμφανίζεται ως χώρος πρασίνου. Η κήρυξη αρχαιολογικών χώρων και οι χρήσεις γης (αμιγής κατοικία, γενική κατοικία, πράσινο, κ.λπ.) είναι δύο διαφορετικά πράγματα τα οποία συνυπάρχουν, δεν αλληλοαποκλείονται. Κανονικά δεν μπορεί να χτίσει κάποιος και για τους δύο λόγους και για τον καθένα από αυτούς ξεχωριστά. Εκτός αν εφαρμοστεί κάποιο συγκεκριμένο πολεοδομικό εργαλείο, που στην περίπτωσή μας ήταν η τροποποίηση ρυμοτομικού, η οποία έγινε με νόμο (και όχι με προεδρικό διάταγμα, όπως είναι το σύνηθες). Η αρχαιολογική νομοθεσία είναι πιο ισχυρή από την πολεοδομική, δηλαδή για την ανασκαφή μπορείς να κόψεις δέντρα. Αλλά είναι διαφορετικό το να κόψεις δέντρα για να χτίσεις κάτι» σημειώνει ο κ. Βουρεκάς.
«Για εμάς τους πολεοδόμους αυτό που έχει σημασία είναι ο χωρικός σχεδιασμός, η διαδικασία που συνεκτιμά τις παραμέτρους, τις δυνατότητες, τις δεσμεύσεις που υπάρχουν, τα λοιπά χαρακτηριστικά, τις επιπτώσεις που θα υπάρξουν στο μέλλον, το πώς θα υπάρχουν συμπληρωματικότητες. Ο πολεοδόμος αποφασίζει, έχοντας εξετάσει μια σειρά από εναλλακτικά σενάρια, ποιο είναι το βέλτιστο για τη πόλη και το δημόσιο συμφέρον. Και αφού συζητάμε για μια τροποποίηση ενός ρυμοτομικού σχεδίου, θα ήταν πιο δόκιμο να είχε γίνει με τις διαδικασίες που ξέρει ο χωρικός σχεδιασμός και όχι με το άρθρο ενός νόμου για το οποίο δεν ξέρει κανείς τι υπάρχει πιο πίσω και πώς έχει εκτιμηθεί. Δεν υπάρχει αυτή η τεκμηρίωση στον νόμο» εξηγεί ο Κωνσταντίνος Σερράος, αρχιτέκτων-πολεοδόμος, καθηγητής ΕΜΠ.
«Συνήθως το εγκεκριμένο ρυμοτομικό σχέδιο τροποποιείται με μια σειρά από διαδικασίες που βασίζονται σε μια στρατηγική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων αν είναι μια αλλαγή μείζονος σημασίας, υπάρχει εμπλοκή του Δήμου, υπάρχει διαδικασία διαβούλευσης με τους πολίτες... Υπάρχουν κάποιες διαδικασίες που προβλέπονται από τη νομοθεσία και καταλήγουν σε ένα προεδρικό διάταγμα, τροποποιείται δηλαδή ένα προεδρικό διάταγμα με ένα άλλο προεδρικό διάταγμα. Στη συγκεκριμένη περίπτωση εγκρίθηκε με νόμο και εκφράζει μια πολιτική βούληση, είναι μια πολιτική πράξη. Αυτή είναι η ανάγνωσή μου. Μπορεί να το εγκρίνει μια κυβέρνηση; Προφανώς μπορεί, αλλά ως πολεοδόμος θεωρώ ότι η διαδικασία του χωρικού σχεδιασμού λαμβάνει υπόψη μια σειρά από παραμέτρους. Αυτό δεν φαίνεται στον νόμο και δεν γνωρίζω σε τι στηρίχθηκε». Ρωτήσαμε σχετικά το υπουργείο, δεν λάβαμε όμως κάποια απάντηση μέχρι στιγμής.
Τον ίδιο προβληματισμό σχετικά με τη χρήση νόμου αντί προεδρικού διατάγματος εξέφρασε και το τμήμα Αττικής του ΣΑΔΑΣ-ΠΕΑ με ψήφισμά του. Όπως μας εξηγεί ο κ. Βουρεκάς, «ο νόμος 3057 του 2002 πέρασε στο πλαίσιο των Ολυμπιακών Αγώνων. Με την πρόφαση της έκτακτης κατάστασης και της αναγκαιότητας να γίνουν γρήγορα τα ολυμπιακά έργα εκείνη την περίοδο, χωροθετήθηκαν διάφορα μέσα σε περιοχές που ήταν πάρκα ή προορίζονται για πάρκα, έργα που υπό κανονικές συνθήκες ίσως δεν θα γίνονταν, π.χ. ο Ολυμπιακός Πόλος Φαλήρου, το Μπάντμιντον στο Γουδί κ.ά. Επειδή η πόλη δεν έχει προκύψει από πολεοδομικό σχεδιασμό και στην πραγματικότητα η οικοδόμηση προηγείται και ο σχεδιασμός έπεται, υπάρχει μεγάλη δυσκολία να χωροθετηθούν διάφορα πράγματα στον χώρο της πόλης. Και η εύκολη λύση είναι να τα βάζουμε μέσα στα πάρκα και στους ελεύθερους χώρους, γιατί εκτός του πάρκου θα πρέπει να κάνουμε απαλλοτριώσεις».
Η θέση του κ. Σερράου για το Μουσείο είναι ότι «ο χώρος στην πόλη είναι πεπερασμένος, οι απαιτήσεις είναι πολλές, από αυτόν τον χώρο έχουμε ανάγκη να καλύψουμε πράσινο, έχουμε ανάγκη να καλύψουμε πληθυσμό και πολιτισμό. Μπορεί μία πολιτιστική χρήση που μπορεί να εκφράζεται με τη συνύπαρξη ενός μουσείου να είναι απολύτως συμβατή με έναν ελεύθερο χώρο και ίσα ίσα να τον αναβαθμίζει αυτόν τον ελεύθερο χώρο γιατί μπορεί να φυτεύει άλλα δέντρα, να δημιουργεί και άλλες δομές, να φέρνει κόσμο, να δημιουργεί δραστηριότητες στο ύπαιθρο οι οποίες να είναι συμβατές με ένα πάρκο. Άρα εγώ δεν ακούω την άποψη που λέει ότι όπου υπάρχει μια σπιθαμή ελεύθερου χώρου δεν μπορεί να υπάρχει τίποτε άλλο. Μπορεί, υπό κάποιους όρους και κάποιες προϋποθέσεις και αυτός ο χώρος εκεί είναι μεγάλος. Το πιο μείζον θέμα είναι ο αρχαιολογικός χώρος. Αυτή είναι η μεγαλύτερη αγωνία μου, πώς πας σε έναν αρχαιολογικό χώρο και κάνεις ένα μουσείο και μάλιστα με πολύ μεγάλα υπόγεια».
Από την άλλη ο κ. Βουρεκάς τονίζει ότι δεν μπορεί να έχει άποψη για την αναγκαιότητα του μουσείου, όμως λέει ότι «αυτό που διαπιστώνω είναι ότι δεν υπάρχει κάπου διατυπωμένη μια δημόσια μουσειολογική πολιτική στη χώρα η οποία να ορίζει τι Μουσεία θέλουμε και χρειαζόμαστε. Έχει νόημα να είναι ξεχωριστό το αρχαιολογικό μουσείο της Πόλης των Αθηνών για τα ευρήματα που αναφέρονται ή δεν έχει νόημα και μπορούν να είναι τα ευρήματα αυτά στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο;».
Η επόμενη μέρα
Η μερίδα κατοίκων που αντιδρά στα έργα θεωρεί πως αυτά απευθύνονται στους τουρίστες και όχι τους ίδιους, τα βλέπει ως όχημα που θα οδηγήσει σε gentrification της περιοχής. «Τόσα χρόνια δεν έκαναν τίποτα για την πραγματική αναβάθμιση του αρχαιολογικού άλσους» λέει η Κική Βάσσου, αρχιτέκτονας και μέλος της Πρωτοβουλία Αγώνα για το πάρκο της Ακαδημίας Πλάτωνα. «Αυτό που ζητάμε είναι να γίνει πραγματικά συντήρηση στα αρχαιολογικά ευρήματα και εδώ και χρόνια λέμε να υπάρχει καλύτερος φωτισμός στο πάρκο, να μπουν μπάρες και κολονάκια για να μην περνούν μέσα αυτοκίνητα και μηχανάκια. Τόσο απλά πράγματα ζητούσαμε για την ασφάλεια και την προστασία του χώρου, αλλά υπήρχε εγκατάλειψη. Τώρα με το Μουσείο θα αλλάξει εντελώς η περιοχή. Οι ενοικιαστές, που είναι τα παιδιά μας, δεν θα μπορούν να βρουν σπίτια να μείνουν στην περιοχή. Έχουμε δει τι αποτελέσματα είχαν αυτές οι διαδικασίες εξευγενισμού και τουριστικοποίησης σε πόλεις όπως η Βαρκελώνη».
Κάτι ανάλογο διαπιστώνει και ο κ. Βουρεκάς: «Η ευρύτερη περιοχή γύρω από το πάρκο δεν έχει πολύ πράσινο και μάλιστα περιλαμβάνει και εγκαταλελειμμένες βιομηχανικές χρήσεις, επομένως είναι πολύ σημαντικό να διασφαλιστεί το πράσινο του άλσους της Ακαδημίας. Το να φέρουν ένα τόσο μεγάλο έργο σε μια υποβαθμισμένη περιοχή δημιουργεί το ερώτημα “ποιον βοηθάει;” Σίγουρα μια επένδυση αλλάζει το τοπίο. Αλλά το ζήτημα είναι σε όφελος ποιανού; Είναι άλλος ο σχεδιασμός ο οποίος απευθύνεται στους σημερινούς χρήστες του χώρου, στους κατοίκους και σε όποιους άλλους χρησιμοποιούν το πάρκο και είναι άλλου τύπου ο σχεδιασμός που απευθύνεται ενδεχομένως στους τουρίστες, τους επισκέπτες και όσους θέλουν να εγκαταστήσουν στη γύρω περιοχή χρήσεις που θα εκμεταλλευτούν εμπορικά την κίνηση που θα δημιουργηθεί. Όταν σε μια υποβαθμισμένη περιοχή εγκαθιστάς μια νέα εμβληματική χρήση, δημιουργείς πρόσφορο έδαφος για κερδοσκοπία στη γη και τα ακίνητα γιατί ακριβώς εκεί υπάρχει κέρδος».
