Οι Αμοργιανοί ψαράδες προστατεύουν τη θάλασσά τους

Άρθρο της Αναστασίας Καραδημήτρη.

Αναδημοσιεύεται με άδεια από τις «Βιώσιμες Κυκλάδες», ένα εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοσιογραφία», που υποστηρίζεται από το inside story. Το project αναδεικνύει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών να αντεπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.

Image

Ακούγεται παράλογο ένας ψαράς να θέλει να απαγορεύσει το μέσο βιοπορισμού του, το ψάρεμα. Εκτός αν διαφορετικά κινδυνεύει με εξαφάνιση η ίδια η πηγή του εισοδήματός του: τα ψάρια. Αυτό φαίνεται ότι συνειδητοποίησαν οι επαγγελματίες αλιείς της Αμοργού, που επιχειρούν να σώσουν ό,τι προλαβαίνουν από μία θάλασσα που έχει προ πολλού χάσει ένα τεράστιο μέρος του πλούτου της.

Στα πλαίσια αυτά, τη Δευτέρα 15 Ιανουαρίου ο Επαγγελματικός Σύλλογος Αλιέων της Αμοργού παρουσίασε, ως μέρος του προγράμματος «Αμοργόραμα», την «Αλιευτική Μελέτη Νήσου Αμοργού», που εκπονήθηκε από το Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και αναδεικνύει την ανάγκη περιορισμού της αλιευτικής δραστηριότητας στην Αμοργό, με στόχο την αναγέννηση των ιχθυαποθεμάτων. 

Ψάρια αντί για σκουπίδια

Στην Αμοργό τα τελευταία χρόνια έχει παρατηρηθεί ότι μετά τον χειμώνα συσσωρεύονται τόνοι σκουπιδιών και πλαστικών στις βορινές παραλίες, οι οποίες δεν είναι προσβάσιμες από την ξηρά. Με την έναρξη των μελτεμιών στις αρχές του καλοκαιριού, η θάλασσα παίρνει πίσω τα σκουπίδια από τις ακτές, με αποτέλεσμα να δημιουργείται τεράστιο πρόβλημα στο οικοσύστημα και συνεπώς στην αναπαραγωγή των ψαριών.

Βασικός στόχος του σχεδίου που εκπόνησαν οι αλιείς ήδη από το 2013 –το οποίο πλαισιώνει και συμπληρώνει η πρόσφατη μελέτη– είναι να απέχουν από την αλιευτική τους δραστηριότητα τον Απρίλιο και τον Μάιο –τη βασικότερη περίοδο για την αναπαραγωγή των ψαριών– και αντ’ αυτού να αξιοποιούν τα καΐκια τους για τον καθαρισμό των ακτών που δεν είναι εύκολα προσβάσιμες από την ξηρά. Παράλληλα, εξετάζεται η σταδιακή αντικατάσταση των αλιευτικών εργαλείων με πιο βιώσιμα, όπως μεγαλύτερου μεγέθους δίχτυα και αγκίστρια, που δεν θα πιάνουν τα νεαρά ψάρια. Βασική επιδίωξη ήταν εξαρχής η δημιουργία τριών θαλάσσιων περιοχών κατά μήκος της ακτογραμμής του νησιού, που θα αποτελούν της Ζώνες Απαγόρευσης Ψαρέματος, όπου θα απαγορεύεται προσωρινά οποιοδήποτε είδος αλιευτικής δραστηριότητας.

Image

Όπως δήλωσε ο Στέφανος Καλογήρου, επίκουρος καθηγητής του Γεωπονικού Πανεπιστημίου και επιστημονικός υπεύθυνος της έρευνας, που παρουσίασε τη μελέτη, «περάσαμε από διαβούλευση με τους εμπλεκόμενους φορείς, εφαρμόσαμε πραγματικές συνθήκες μαζί με τους αλιείς στα καΐκια τους, τεκμηριώσαμε πλέον επιστημονικά τις χωροχρονικές διακυμάνσεις που μπορούμε να προτείνουμε για να ελαττώσουμε τον αντίκτυπο της αλιείας στα θαλάσσια οικοσυστήματα και έχουμε καταθέσει προτάσεις ήδη από τον Δεκέμβριο του 2023 στη Γενική Διεύθυνση Αλιείας». Όπως συμπλήρωσε, «ζητάμε τη γνωμοδότηση του συμβουλίου Αλιείας από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και κατ’ επέκταση ένα νομοθέτημα που θα οδηγήσει στην οριοθέτηση των περιοχών αυτών που προτείνουμε».

Οι περιοχές της έρευνας για την εκτίμηση των ιχθυαποθεμάτων ήταν τα Κατάπολα, η Νικουριά και η Γραμβούσα, όπως προτάθηκαν από τους ίδιους τους αλιείς. Αυτά που μελετήθηκαν ήταν η πληθυσμιακή κατανομή των ειδών, το μέγεθος αναπαραγωγής ωριμότητας, το ελάχιστο μέγεθος διατήρησης, τα ευάλωτα είδη, η επιλεκτικότητα των εργαλείων αλιείας και οι κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις. Ακόμη, στις επιλεγμένες περιοχές διερευνήθηκε και η κατάσταση των λιβαδιών της ποσειδωνίας.

Οι προτεινόμενες ζώνες περιορισμού της αλιευτικής δραστηριότητας εκτείνονται σε 300 περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα και διακρίνονται σε περιοχές όπου θα εφαρμόζονται άλλοτε χωρικοί και άλλοτε χρονικοί περιορισμοί. Συγκεκριμένα, προτείνεται η απαγόρευση της επαγγελματικής και ερασιτεχνικής αλιείας από την 1^η Απριλίου έως τις 31 Μαΐου στη θαλάσσια ζώνη περιμετρικά της Αμοργού (Ζώνη Α) σε απόσταση 1,5 ναυτικών μιλίων. Στη Γραμβούσα (Ζώνη Β), τον Όρμο των Καταπόλων (Ζώνη Γ) και τη Νικουριά (Ζώνη Δ) προτείνεται η απαγόρευση της αλιείας όλον τον χρόνο.

Image

Image

«Μονόδρομος»

Σύμφωνα με την κοινωνικο-οικονομική διάσταση της έρευνας, την οποία παρουσίασε ο Άγγελος Λιοντάκης, επίκουρος καθηγητής στο Γεωπονικό Αθηνών, η διακοπή της αλιευτικής δραστηριότητας για δύο μήνες συνεπάγεται σημαντική απώλεια εισοδήματος για τους αλιείς. Αυτό όμως δεν τους προδιαθέτει αρνητικά, αφού δηλώνουν αποφασισμένοι να προστατεύσουν τη θαλάσσια βιοποικιλότητα, ώστε να ψαρεύουν και οι επόμενες γενιές.

«Για μας το “Αμοργόραμα” είναι μονόδρομος. Όταν κοιτάξαμε τις προτάσεις, μάς ήταν αυτονόητο ότι για να κερδίσουμε πρέπει να δώσουμε. Αυτό που διεκδικούμε δεν είναι κάτι λιγότερο από ένα καλύτερο αύριο για τα παιδιά μας», δήλωσε ο πρόεδρος της «Χοζοβιώτισσας», Μιχάλης Κρόσμαν, στην εκδήλωση. Αξίζει να σημειωθεί ότι πολλοί αλιείς ταξίδεψαν από την Αμοργό στην Αθήνα για να παρευρεθούν στην ημερίδα.

Image

Ως προς το σενάριο πιθανής χρηματοδότησης από το Ταμείο Αλιείας, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η έγκριση και θεσμοθέτηση του σχεδίου από το υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης. Πάντως η επικεφαλής της Διεύθυνσης Αλιείας, Αγγελική Καλλαρά, βρέθηκε στην εκδήλωση και δεσμεύτηκε να εξετάσει διεξοδικά την πρόταση των αλιέων.

Στην ημερίδα αναφέρθηκαν και άλλες πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να αντισταθμίσουν την απώλεια εσόδων, όπως η προώθηση εναλλακτικών μορφών τουρισμού (καταδυτικός, αλιευτικός). Ωστόσο σύμφωνα με τη μελέτη, η απουσία απάνεμων περιοχών ίσως δυσχεραίνει την ανάπτυξη αλιευτικού τουρισμού στο νησί.

Image

Αντίστοιχες πρωτοβουλίες που μέσα από τη σύμπραξή τους με τις τοπικές κοινότητες επιδίωξαν ένα καθεστώς προστασίας για τους αλιευτικούς πληθυσμούς είναι αυτές της Γυάρου και της Σαντορίνης. Η Γυάρος αποτέλεσε την πρώτη θεσμικά κατοχυρωμένη Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή (ΘΠΠ) το 2019, βάσει μίας σειράς προσωρινών Υπουργικών Αποφάσεων. Το Προεδρικό Διάταγμα που θα καθιστούσε μόνιμο το καθεστώς προστασίας εκκρεμεί ακόμα, όπως μας είπε ο Σπύρος Κοτομάτας, υπεύθυνος των δράσεων της WWF Ελλάς στο νησί. Αντίστοιχα, η πρωτοβουλία για τη Σαντορίνη έχει ξεκινήσει από το 2010 αλλά δεν έχει θεσμοθετηθεί ακόμα ως ΘΠΠ.

«Η προσέγγιση στην Αμοργό είναι μέσω αλιευτικής νομοθεσίας, δηλαδή όλες οι προτάσεις μας αφορούν στη διαχείριση της αλιείας αποκλειστικά. Στη Σαντορίνη επιλέξαμε να ακολουθήσουμε μία άλλη οδό, η οποία αφορά αποκλειστικά στην περιβαλλοντική νομοθεσία, ώστε πέρα από την Αλιεία να υπάρχει μια ευρύτερη προσέγγιση για την προστασία. Αυτή τη στιγμή έχουμε συντάξει μελέτη που θα καταθέσουμε στο ΥΠΕΝ και θα ζητήσουμε να θεσμοθετηθεί» είπε στις Βιώσιμες Κυκλάδες ο Βαγγέλης Παράβας, επιστημονικός σύμβουλος του CPF και ιδρυτικό μέλος του συλλόγου Θηραϊκής Θάλασσας.

Ο καθαρισμός των ακτών και το «Κυκλαδόραμα»

Την περίοδο 2021-2022 πάνω από το 50% των επαγγελματιών αλιέων του Συλλόγου «Χοζοβιώτισσα» απείχαν στον μέγιστο δυνατό βαθμό από τις αλιευτικές τους δραστηριότητες κατά τους μήνες της αναπαραγωγής των ψαριών, Απρίλιο και Μάιο. Το «Αμοργόραμα», μέσω crowdfunding και με την υποστήριξη των περιβαλλοντικών οργανώσεων Cyclades Preservation Fund (CPF) και Εnaleia, πραγματοποίησε 38 δράσεις συλλογής σκουπιδιών, συλλέγοντας περισσότερες από 1.200 μεγάλες σακούλες απορριμμάτων. Ανακυκλώθηκαν 3 τόνοι δίχτυα και σχοινιά και 15 τόνοι πλαστικού. Τα πλαστικά και τα δίχτυα αλιείας αξιοποιούνται για τη δημιουργία νέων βιώσιμων προϊόντων, όπως κάλτσες, μαγιό και έπιπλα από το δίκτυο συνεργασίας της Εnaleia.

Image

Το «Αμοργόραμα» έχει εμπνεύσει άλλες αντίστοιχες πρωτοβουλίες, όπως το «Κυκλαδόραμα», που από το 2022 έχει στόχο τη σύμπραξη και υποστήριξη αλιέων και αλιευτικών κοινοτήτων των Κυκλάδων ευρύτερα (Σαντορίνη, Πάρος, Αντίπαρος, Νάξος, Κουφονήσι, Μήλος, Σίφνος), για να συνεχίσουν οι ελληνικές θάλασσες να έχουν ψάρια. Στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας μάλιστα δημιουργήθηκε ο πρώτος οδηγός για τον υπεύθυνο αλιευτικό τουρισμό, που δίνει πρακτικές οδηγίες για τους τρόπους με τους οποίους αυτή η δραστηριότητα μπορεί να γίνεται με βιώσιμο τρόπο.