Υπάρχουν ιδιωτικές παραλίες;

Αν παρακολουθείτε τα κινήματα για την νομιμότητα στις παραλίες, κάποια στιγμή μπορεί να σας δημιουργήθηκε η απορία: Αφού εκ του νόμου οι παραλίες είναι κοινόχρηστες, γιατί υπάρχουν κάποιες στις οποίες πληρώνουμε εισιτήριο στην είσοδο; Ή γιατί κάποιες φορές τις περιφράσσουν, κλείνουν τον δρόμο προς αυτές ή τις καταλαμβάνουν, υποστηρίζοντας ότι είναι ιδιωτικές;

Ιδιωτικές παραλίες δεν υπάρχουν

Πολλές φορές ιδιώτες με σπίτια, επιχειρήσεις, ενοικιαζόμενα καταλύματα ή ξενοδοχειακές μονάδες που κοιτούν στη θάλασσα, χαρακτηρίζουν την παραλία μπροστά από την ιδιοκτησία τους «ιδιωτική». Κάποιοι προχωρούν ακόμα και στο τολμηρό βήμα της περίφραξης ολόκληρων κομματιών της. Άλλοι τοποθετούν έπιπλα, οριοθετώντας έναν χώρο σαν να τους ανήκει. Άλλοι φτάνουν ακόμα και να εμποδίσουν την πρόσβαση σε αυτήν.

Μπορεί όμως μια παραλία να θεωρείται ιδιωτική επειδή κάποιος έχει εκεί την επιχείρηση ή το σπίτι του; Η γρήγορη απάντηση είναι όχι.

Ο νόμος δεν αναγνωρίζει την έννοια της ιδιωτικής παραλίας. Ο αιγιαλός και η παραλία είναι κοινόχρηστα αγαθά, άμεσα συνδεδεμένα με το άρθρο 5 του Συντάγματος για την ανάπτυξη της προσωπικότητας και την προσωπική ελευθερία. Μάλιστα στο άνοιγμα της φετινής σεζόν, ο αντεισαγγελέας του Αρείου Πάγου, Παναγιώτης Παναγιωτόπουλος, κάλεσε με εγκύκλιο τους εισαγγελείς όλης της χώρας «να επιδείξουν ιδιαίτερη αυστηρότητα σε περιστατικά οικειοποίησης παραλιών από επιχειρήσεις ή κατοικίες», γιατί όπως τόνισε «ιδιωτικές παραλίες ο νόμος δεν γνωρίζει!». Αυτό το οποίο επιτρέπεται μόνο είναι η παραχώρηση για απλή χρήση του αιγιαλού με τοποθέτηση ομπρελών και ξαπλωστρών, υπό συγκεκριμένους όρους, για όσους έχουν συνάψει τις συμβάσεις που προβλέπονται – σε καμία περίπτωση για ιδιώτες που αφήνουν ομπρέλες και ξαπλώστρες στην παραλία για να έχουν εξασφαλισμένο «πόστο».

Image

Image

Ωστόσο, σε αυτόν το γενικό κανόνα για την κοινοχρησία του αιγιαλού και της παραλίας υπάρχουν εξαιρέσεις που περιπλέκουν τα πράγματα. Το πλαίσιο της νομιμότητας στις παραλίες προκύπτει μέσα από μια σειρά νόμων. Για να καταλάβουμε καλύτερα, μιλήσαμε με νομικούς και καθηγητές και εξηγούμε παρακάτω όσα περισσότερα μπορούμε.

Όπως δεν προβλέπονται ιδιωτικές παραλίες, έτσι δεν προβλέπονται και περιφράξεις κοντά στις ακτές, με τρόπο που να αποκλείουν την πρόσβαση στην παραλία. Ήδη από το 1983, ο νομοθέτης απαγόρευσε τις περιφράξεις σε περιοχές εκτός εγκεκριμένων σχεδίων πόλεων ή οικισμών προ του 1923 και σε ζώνη πλάτους 500 μ. από την ακτή, προβλέποντας την επιβολή διακοπής εργασιών κάθε είδους περίφραξης, καθώς και την κατεδάφιση περιφράξεων, εφόσον αυτές παρεμποδίζουν την πρόσβαση προς την ακτή. Αλλά ο νόμος προβλέπει και εξαιρέσεις: «Κατ’ εξαίρεση περιφράξεις επιτρέπονται σε περίπτωση που είναι αναγκαίες για την προστασία καλλιεργειών ή άλλων ειδικών χρήσεων που προσδιορίζονται με Π.Δ/γμα που εκδίδεται μια φορά με πρόταση του Υπουργού Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος».

Η πρόβλεψη αυτή κωδικοποιήθηκε και εξειδικεύτηκε στη συνέχεια σε νόμο του 4495/2017. Όπως γράφουν οι δικηγόροι Κωνσταντίνος Καρατσώλης και Ιφιγένεια Τσακαλογιάννη σε νομική μελέτη τους, «ο νόμος 4495/2017 [...] σε εξαιρετικές περιπτώσεις (κατά την κρίση των Συμβουλίων Πολεοδομικών Θεμάτων και Αμφισβητήσεων-ΣΥΠΟΘΑ) επιτρέπει σε ξενοδοχειακές επιχειρήσεις να περιφράσσουν τον χώρο τους ακόμα και 50 μέτρα από τον αιγιαλό». Οι ίδιοι εξηγούν ότι «πρόκειται για δυνατότητα που δίνει ο νόμος για λόγους ασφαλείας, για να μην μπορεί δηλαδή να μπαίνει οποιοσδήποτε στις τουριστικές εγκαταστάσεις». Επομένως, ένα ξενοδοχείο μπορεί να ζητήσει να εξαιρεθεί και να περιφράξει τον χώρο του και όσους κινούνται μέσα σε αυτόν –επειδή μπορεί να βρίσκεται κοντά στη θάλασσα– αλλά το εκάστοτε ΣΥΠΟΘΑ θα κρίνει.

Image

Επίσης, σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται η παρεμπόδιση του δρόμου που οδηγεί στην παραλία. Η καθηγήτρια Δημοσίου Δικαίου και πρώην πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Δικαίου Περιβάλλοντος, Γλυκερία Σιούτη, εξηγεί ότι είναι υποχρεωτικό οι παρακείμενες κατοικίες και επιχειρήσεις να αφήνουν μονοπάτι προς τη θάλασσα. Σε περίπτωση που δεν μεριμνούν από μόνοι τους οι ιδιοκτήτες γι' αυτό, θα πρέπει είτε ο Δήμος, είτε η Αστυνομία να επιβάλλουν τον νόμο. Ακόμα και αν μια επιχείρηση βρίσκεται ακριβώς μπροστά από μια παραλία, αν η μόνη δίοδος είναι μέσω των εγκαταστάσεών της, οφείλει υποχρεωτικά να διατηρεί ελεύθερη την πρόσβαση των λουομένων. Αλλά, όπως διευκρινίζει, τα παραπάνω αφορούν τους πεζούς και όχι τα μηχανοκίνητα οχήματα.

Μπάνια του λαού, αλλά με εισιτήριο

Αν όμως οι παραλίες είναι κοινόχρηστες, γιατί όταν πηγαίνετε σε μία πλαζ, για παράδειγμα αυτή της Βουλιαγμένης, είναι περιφραγμένη και πρέπει να πληρώσετε εισιτήριο για να μπείτε; Η εμπορική αξιοποίηση της παραλίας είναι μια ιστορία που πάει αρκετά πίσω και δεν αφορά μόνο την πλαζ της Βουλιαγμένης, αλλά παραλίες σε όλη την Ελλάδα.

Όλα ξεκινούν από αυτό που ονομάζεται «τουριστικό δημόσιο κτήμα». Για να το θέσουμε απλά, πρόκειται για ακίνητα (μπορεί να είναι από κτίσμα μέχρι τμήμα αιγιαλού, ακάλυπτοι χώροι κ.λπ.) που ανήκουν στο Δημόσιο και θεωρούνται κατάλληλα για την ανάπτυξη του τουρισμού. Το 1946 καταγράφεται για πρώτη φορά ο χαρακτηρισμός και τη δεκαετία του ‘60 (ΦΕΚ Α'/35/1966) χαρακτηρίζονται ως τουριστικά δημόσια ακίνητα και περιοχές του αιγιαλού που η τότε κυβέρνηση επιθυμεί να αξιοποιήσει. Η διοίκηση και διαχείρισή τους περνά στον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού (ΕΟΤ) και μεγάλες πλαζ κάνουν την εμφάνισή τους, όπως αυτή της Βουλιαγμένης ή της Αγίας Τριάδας στη Θεσσαλονίκη.

Image

Image

Παρ’ όλα αυτά, περισσότερο γνωστός στην ιστορία έχει μείνει ο χαρακτηρισμός παραλιών ως «δημόσια τουριστικά κτήματα» από τη Χούντα το 1968, σε νομοθέτημα με την ονομασία «Κ συντακτική πράξη». Εκεί επαναλαμβάνεται πως όσα χαρακτηρίζονται δημόσια κτήματα περνούν στη διαχείριση του ΕΟΤ· συγκεκριμένα «η διαχείρισις και η πλήρης εν γένει εκμετάλλευσις του χαρακτηρισθέντος ως τουριστικού χώρου ανήκει εις τον ΕΟΤ». Στο βιβλίο του Η πόλη των Αγώνων, ο Τάσος Τέλλογλου περιγράφει γλαφυρά το πώς ο υπουργός Τουρισμού της Δικτατορίας, Μιχάλης Μπαλόπουλος, αποφάσισε να κάνει μια βόλτα με το ελικόπτερο για να διαλέξει τις παραλίες που του άρεσαν και που συμπεριέλαβε σε σχέδιο τουριστικής ανάπτυξης. 

Παραλίες από 12 περιοχές της χώρας (επτά από αυτές βρίσκονται στην επαρχία και πέντε στην Αττική, εκ των οποίων οι τέσσερις αφορούν τον Σαρωνικό) πέρασαν μετά από αυτή την βόλτα του Μπαλόπουλου στον ΕΟΤ. Σε αυτές τις περιοχές συμπεριλήφθηκε ένα μεγάλο μέρος του παραλιακού μετώπου της Αττικής: η έκταση από το λιμάνι της Ζέας μέχρι τον Άγιο Κοσμά, η έκταση από την Α’ έως τη Β’ Πλαζ Βούλας και στη Βουλιαγμένη. Εξαίρεση αποτέλεσε η παραλία της Γλυφάδας, της οποίας ο τότε δήμαρχος διατηρούσε φιλικές σχέσεις με το καθεστώς. «Πέντε μήνες μετά την πτώση της χούντας, τον Νοέμβριο του 1974, αναγνωρίζεται με απόφαση του Αρείου Πάγου η νομική ισχύς της Κ συντακτικής πράξης. Η Κ συντακτική πράξη θα διατηρηθεί σε ισχύ από όλες τις κυβερνήσεις της μεταπολίτευσης» γράφει ο Τέλλογλου σε άρθρο του το 2007. Η «Κ συντακτική» βρίσκεται ακόμα σε ισχύ, και μάλιστα αναφορά σε αυτήν κάνει και ο ισχύων νόμος για τον αιγιαλό (αρ. 13, ν. 2971/2001).

Image

Όμως το Σύνταγμα του 1975, είναι από τα πρώτα «που έβαλαν ρητά το θέμα του περιβάλλοντος στα Συντάγματά τους. Επίσης, από το 2001 και μετά είχαμε και την αρχή της βιώσιμης ανάπτυξης στο Σύνταγμα» μας λέει ο Παναγιώτης Γαλάνης, δικηγόρος περιβαλλοντικού και πολεοδομικού δικαίου. Πώς εξηγείται λοιπόν η διατήρηση της «Κ συντακτικής»; Ο Γαλάνης απαντά ότι «στα τελευταία του άρθρα, το Σύνταγμα του 1975 αναφέρει ότι οι συντακτικές πράξεις που δεν συνάδουν με το Σύνταγμα θεωρούνται καταργηθείσες, εφόσον έρχονται σε αντίθεση με αυτό. Η “Κ συντακτική” δεν καταργήθηκε ποτέ, αλλά κάθε φορά γίνεται στάθμιση. Για παράδειγμα, αν είχαμε μια επένδυση σε κάποιο νησί όπου βρίσκεται τουριστικό κτήμα του δημοσίου, θα ελεγχθεί το οικοσύστημα της περιοχής και θα γίνει μελέτη από μηχανικό, περιβαλλοντολόγο, από χωροτάκτη, από πολιτικό μηχανικό για το αν το οικοσύστημα αντέχει μια τέτοια επένδυση». Η «Κ συντακτική» λοιπόν, ισχύει με την επιφύλαξη των προβλεπόμενων από το Σύνταγμα του 1975 που θέτει ως πρωτεύουσα την προστασία του περιβάλλοντος.

Από τον ΕΟΤ στην ΕΤΑΔ

Ήδη από τα τέλη του 1998 κρίθηκε απαραίτητο να αναλάβουν την περιουσία του ΕΟΤ ανώνυμες εταιρείες. Ιδρύθηκαν λοιπόν, με νόμους (ν.2636/1998, 2837/2000 και 3105/2003) που προέβλεπαν ότι θα διαχειρίζονται αυτή την περιουσία λειτουργώντας με τους κανόνες της ιδιωτικής οικονομίας, αλλά με στόχο το δημόσιο συμφέρον. Σήμερα, η «Εταιρεία Ακινήτων Δημοσίου (ΕΤΑΔ Α.Ε)», όπως μετονομάστηκε η «Εταιρία Τουριστικής Ανάπτυξης (ΕΤΑ) Α.Ε» που ανέλαβε την περιουσία του ΕΟΤ, το 1998, έχει τη διοίκηση και διαχείριση αυτών των τουριστικών δημοσίων κτημάτων. Σε αυτά συγκαταλέγονται 130 παραλίες σε όλη την Ελλάδα, που έχουν χαρακτηριστεί ανά τις δεκαετίες με νομοθετικά διατάγματα όπως αυτά που προαναφέραμε κατά την Χούντα, ως τουριστικά δημόσια κτήματα. Είναι αρκετά δύσκολο να μάθει κανείς μέχρι πότε περνούσαν παραλίες στη διαχείριση του ΕΟΤ (και μετέπειτα στην ΕΤΑΔ) καθώς έχουν εκδοθεί πάρα πολλά σχετικά νομοθετήματα. Από την ΕΤΑΔ μας είπαν πολύ γενικά ότι όλες αυτές οι πράξεις έγιναν τις δεκαετίες του 60-70.

Και τώρα μία έκπληξη: Δεν υπάρχει τρόπος να μάθουμε ποιες ακριβώς είναι αυτές οι παραλίες, καθώς δεν υπάρχει κάποια ανοιχτή στο κοινό δημόσια βάση δεδομένων στην οποίαν αυτές συγκεντρώνονται. Έτσι τουλάχιστον μας είπαν από την ΕΤΑΔ, μετά από επανειλημμένες ερωτήσεις. Σίγουρα πάντως σε αυτές τις παραλίες ανήκουν οι: Α' Πλαζ Βούλας, Β' Πλαζ Βούλας, Πλαζ Βουλιαγμένης, Πλαζ Βάρκιζας, η Ακτή του Ήλιου στον Άλιμο, η Πλαζ Αυλακίου (Πόρτο Ράφτη) και άλλες.

Image

Από την ΕΤΑΔ δηλώνουν ότι η εταιρεία έχει στόχο «τη μέγιστη αξιοποίηση» των ακινήτων. Η Εταιρεία μπορεί:

α) να διαχειρίζεται η ίδια την παραλία, όπως συμβαίνει με την πλαζ Βουλιαγμένης

β) να τη μισθώνει κατευθείαν σε κάποιον ιδιώτη

γ) να τη μισθώνει σε Δήμο. Σε αυτήν την περίπτωση, με τη σειρά του ο Δήμος μπορεί αν θέλει να τη μισθώνει σε ιδιώτη, ώστε να βγάλει τα έξοδα μίσθωσης της ΕΤΑΔ και παράλληλα να έχει τον έλεγχο της σύμβασης με τον ιδιώτη (π.χ. για να ελέγχουν τι είδους μαγαζί πρόκειται να εγκατασταθεί στην περιοχή).

Για την παραλία της Βουλιαγμένης, από την ΕΤΑΔ δηλώνουν ότι χρεώνει το χαμηλότερο δυνατό αντίτιμο μετά από έρευνα αγοράς που έχουν διεξαγάγει και ότι τα έσοδα από αυτό εξασφαλίζουν ιατρική και ναυαγοσωστική κάλυψη, ξαπλώστρες, ντουζιέρες, πρόσβαση ΑΜΕΑ, τουαλέτες. Επίσης, επισημαίνουν ότι υπάρχει ειδικό τιμολόγιο για φοιτητές, ΑΜΕΑ και πολίτες άνω των 65 ετών. Αφού καλυφθούν τα έξοδα των παροχών που προσφέρονται στην πλαζ, ένα μέρος των εσόδων από τα εισιτήρια πάει στο κράτος. 

Image

Στις περιπτώσεις που οι παραλίες μισθώνονται σε ιδιώτες, η ΕΤΑΔ δεν επεμβαίνει στην τιμή που ορίζουν οι ενοικιαστές για τις παροχές, αλλά επισημαίνει ότι σε συνεργασία με τον εκάστοτε Δήμο υπάρχει μια ειδική επιτροπή ελέγχου ακτών που κάνει τους σχετικούς ελέγχους. Δεν καταφέραμε να μάθουμε κάτι παραπάνω για την επιτροπή αυτή πέρα από το ότι δεν υπάγεται κάπου συγκεκριμένα, όπως μας είπαν από την ΕΤΑΔ.

Πρέπει να σημειώσουμε ότι το γεγονός πως η ΕΤΑΔ διαχειρίζεται μια παραλία δεν σημαίνει απαραίτητα πως αυτή είναι κλειστή και με είσοδο, καθώς μπορεί να έχει μισθώσει κάποια παραλία σε έναν Δήμο και αυτός να αποφασίσει (εάν βέβαια το αντέχει οικονομικά) να την παραχωρήσει σε ιδιώτες μόνο για απλή χρήση (δηλαδή για τοποθέτηση ομπρελών και ξαπλωστρών και τη χρέωση μόνον αυτών). 

Οι μεγάλες εξαιρέσεις

Εκτός από τις ελεύθερες από την καταβολή εισιτηρίου παραλίες κι εκείνες που διαχειρίζεται η ΕΤΑΔ, υπάρχει και μία ακόμα ειδική κατηγορία παραλιών. Αυτές μπορεί να έχουν εισιτήριο, αλλά δεν είναι της ΕΤΑΔ. Λειτουργούν υπό ένα ειδικό καθεστώς και αφορούν τις λεγόμενες Στρατηγικές Επενδύσεις. Πιο συγκεκριμένα, όπως μας λέει ο Γαλάνης «μιλάμε για ειδικά πολεοδομικά καθεστώτα. Υπάρχουν δηλαδή χωρικά σχέδια, τα οποία αφορούν την αξιοποίηση δημόσιων ακινήτων» και για αυτά καταρτίζονται και εγκρίνονται ΕΣΧΑΣΕ (Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης Στρατηγικών Επενδύσεων) και ΕΣΧΑΔΑ (Ειδικό Σχέδιο Χωρικής Ανάπτυξης του Δημοσίου Ακινήτου). Ό,τι έχουμε προαναφέρει για περιφράξεις και κατασκευές στον αιγιαλό, δεν ισχύει εδώ. Στις στρατηγικές επενδύσεις επιτρέπεται να περιφράξουν όλον τον χώρο και επίσης, όπως διαβάζουμε στη μελέτη των Καρατσώλη και Τσακαλογιάννη «επιτρέπεται σε απόσταση τουλάχιστον 30-50 μέτρων από τη γραμμή αιγιαλού η τοποθέτηση τουριστικών κατοικιών και κτιρίων καταλυμάτων, όπως και η, υπό προϋποθέσεις, εγκατάσταση χώρων εστίασης και αναψυχής, αποδυτηρίων, συγκροτημάτων υγιεινής, αθλητικών εγκαταστάσεων μέγιστου ύψους 3,5 μέτρων μέχρι τη γραμμή παραλίας ή σε απόσταση δέκα μέτρων τουλάχιστον από τη γραμμή αιγιαλού, εφόσον δεν έχει καθοριστεί παραλία».

Όπως οι παραλίες της ΕΤΑΔ, έτσι και οι στρατηγικές επενδύσεις που αφορούν παραλίες δεν υπάρχουν κάπου συγκεντρωμένες. Μια γνωστή τέτοια μίσθωση έχει γίνει στον Αστέρα Βουλιαγμένης. 

Image

Προσπαθήσαμε να μάθουμε αν υπάρχουν και άλλες τέτοιες παραλίες που συγκαταλέγονται σε αυτό το καθεστώς, αλλά προς το παρόν δεν έχουμε καταφέρει να μάθουμε κάτι παραπάνω, ούτε από το ΤΑΙΠΕΔ ούτε από το υπουργείο Οικονομικών.

Τελικά υπονομεύεται η κοινοχρησία;

Οι εξαιρέσεις που προαναφέρθηκαν μοιάζουν να αντίκεινται στον κοινόχρηστο χαρακτήρα της παραλίας και του αιγιαλού. Για τους νομικούς με τους οποίους επικοινωνήσαμε, αλλά όπως φαίνεται και για την ίδια την Πολιτεία διαχρονικά, το εισιτήριο στις ακτές δεν αναιρεί το δικαίωμα πρόσβασης σε αυτές. «Έχει κριθεί από το Συμβούλιο της Επικρατείας (2795/2012) εδώ και πολλά χρόνια, ότι η επιβολή εισιτηρίου σε μία παραλία δεν αίρει στην πραγματικότητα το δικαίωμα πρόσβασης κάθε πολίτη. Το εισιτήριο, επιβάλλεται και καταβάλλεται, όχι για την ίδια την πρόσβαση στο κοινόχρηστο χώρο της παραλίας, αλλά ως αντάλλαγμα για υπηρεσίες οι οποίες παρέχονται προς εξυπηρέτηση του κοινού» θα μας πει ο Παπαθανασόπουλος.

Στο ίδιο μήκος κύματος, η Σιούτη μας εξηγεί ότι η ελεύθερη πρόσβαση στις εν λόγω παραλίες δεν παρεμποδίζεται εξαιτίας εισιτηρίου. Θα ήταν έτσι μόνο αν υπήρχε διάκριση για το ποιος επιτρέπεται να μπει (με εισιτήριο ή χωρίς) και ποιος όχι, αν είχαμε για παράδειγμα ένα κλειστό κλαμπ στο οποίο αποδέκτες των υπηρεσιών της οργανωμένης παραλίας μπορούσαν να γίνουν μόνο τα εγγεγραμμένα μέλη του. «Ό,τι είναι κοινόχρηστο δεν σημαίνει ότι είναι χωρίς αντίτιμο, αφού το αντίτιμο δεν συνεπάγεται αποκλεισμό από τη χρήση» μας λέει.

Κάποιοι ανησυχούν μήπως επεκταθεί η καταβολή αντιτίμου για είσοδο στις παραλίες της Ελλάδας. Όπως όμως αναφέρει ο Παπαθανασόπουλος, οι οργανωμένες παραλίες δημιουργήθηκαν κυρίως τις προηγούμενες δεκαετίες, σε μια εποχή που το αίσθημα της κοινοχρησίας και της περιβαλλοντικής προστασίας των παράκτιων ζωνών δεν ήταν τόσο έντονο. «Σήμερα, επειδή υπάρχει αυξημένο αυτό το αίσθημα θεωρώ ότι είναι πολύ πιο δύσκολο να δημιουργηθούν αυτού του είδους οι παραλίες, γιατί αν επιχειρηθεί να δημιουργηθεί μια νέα οργανωμένη παραλία, προφανώς η διοικητική πράξη με την οποία θα δημιουργηθεί, πιθανότατα θα προσβληθεί στο ΣτΕ με αίτηση ακύρωσης».