Πόσοι νέοι μπορούν να αγοράσουν το «Σπίτι τους»;

Με τα ενοίκια να βρίσκονται στα ύψη, το Airbnb να καλπάζει και το μηνιαίο μπάτζετ να εκμηδενίζεται πριν καν τελειώσει ο μήνας, δεν είναι έκπληξη που η στεγαστική κρίση μονοπωλεί συχνά τις κουβέντες μεταξύ των εικοσάρηδων. Μιλάμε κυρίως για αυτούς που έχουν τελειώσει τις σπουδές τους (άρα δεν είναι επιλέξιμοι για φοιτητικό στεγαστικό επίδομα εφόσον ζουν εκτός του τόπου κατοικίας τους), είναι στην αρχή της καριέρας τους και λαμβάνουν έναν βασικό ή λίγο πάνω από τον βασικό μισθό –άρα δεν ανήκουν στις οικονομικά ευάλωτες ομάδες που δικαιούνται επίδομα ενοικίου– και προσπαθούν να ανεξαρτητοποιηθούν φεύγοντας από το πατρικό τους. 

Δύσκολο άθλημα, αν σκεφτεί κανείς ότι δεν υπάρχουν πολλά σπίτια για ενοίκιο σε αξιοπρεπή κατάσταση, κι ακόμα και αν βρεθεί κάτι μάλλον θα χρειαστεί τουλάχιστον ένα 40% του μισθού κάποιου για να το αποκτήσει – και η κουλτούρα συγκατοίκησης ακόμα αγνοείται στην χώρα. Είτε οφείλεται σε πολιτιστικούς παράγοντες είτε στις αντικειμενικές αντιξοότητες, σύμφωνα με την Eurostat οι Έλληνες είναι από τους λαούς που φεύγουν σε μεγαλύτερη ηλικία από το πατρικό τους, με μέσο όρο τα 30,7 έτη, την ώρα που ο μέσος όρος της Ευρώπης είναι 26,4 έτη.

Έτσι, η είδηση ότι το κράτος επιτέλους θα χάραζε μια στεγαστική πολιτική που θα στόχευε σε νέους και νέα ζευγάρια έδωσε μια ελπίδα σε πολλούς, που φαντάστηκαν τον εαυτό τους να καταφέρνει κάτι που μέχρι στιγμής δεν είχαν διανοηθεί ποτέ: αντί να πληρώνουν υψηλά ενοίκια, να ξεπληρώσουν με ορίζοντα 30ετίας ένα χαμηλότοκο στεγαστικό δάνειο, με πολύ μικρή μηνιαία δόση, αποκτώντας το δικό τους σπίτι. Σε γενικές γραμμές κάπως έτσι προβλήθηκε το πολυδιαφημισμένο πρόγραμμα «Σπίτι μου», οι αιτήσεις για το οποίο έληξαν στις 29 Σεπτεμβρίου.

Η πραγματικότητα όμως δεν ήταν τόσο ειδυλλιακή.

Ένα πρόγραμμα για όσους έχουν κομπόδεμα;

Η Νικολέτα Μαυρίδου είναι 35 ετών, κατοικεί στην Ιεράπετρα της Κρήτης και έκανε αίτηση για το πρόγραμμα μαζί με τον σύζυγό της. «Σίγουρα δεν είναι για κάποιον ο οποίος δεν έχει λεφτά στην άκρη», είναι μια από τις πρώτες κουβέντες που θα μου πει. Για να έχουμε μια ιδέα της διαδικασίας, όταν η αίτηση του ζευγαριού για το πρόγραμμα εγκρίθηκε, η προέγκριση που έλαβε ήταν για ένα δάνειο €120.000. Αυτή η προέγκριση (δηλαδή το πόσα χρήματα μπορεί να σου δώσει η τράπεζα) υπολογίζεται με βάση τα εισοδήματα που παρουσιάζει κάποιος. Στην συνέχεια οι δικαιούχοι είχαν δύο μήνες για να παρουσιάσουν ένα σπίτι προς αγορά. 

Image

Το σπίτι που βρήκε το ζεύγος κοστίζει €130.000. Στην συνέχεια έγινε ο νομικός και τεχνικός έλεγχος, κατά τον οποίον ο μηχανικός της τράπεζας κάνει μια εκτίμηση του ακινήτου, βάσει της οποίας υπολογίζεται το τελικό ποσό του δανείου. Στη συγκεκριμένη περίπτωση ο μηχανικός εκτίμησε το ακίνητο στα €110.000, ποσό χαμηλότερο από το αυτό που ζητούσε ο ιδιοκτήτης του. Πρόκειται για κάτι που ακούσαμε αρκετά συχνά στις δεκάδες συνομιλίες που είχαμε με δικαιούχους. Από τη στιγμή που ανακοινώθηκε το πρόγραμμα, εκτινάχθηκαν οι τιμές των επιλέξιμων σπιτιών, «για παράδειγμα σπίτι που είχαμε δει πριν ξεκινήσει το πρόγραμμα ότι κόστιζε €110.000, μετά την ανακοίνωση κόστιζε €170.000», λέει η Μαυρίδου. Έτσι, για πολλούς δικαιούχους το δάνειο (που υπολογίζεται με βάση τον νομικό και τεχνικό έλεγχο) δεν μπορούσε να καλύψει όλο το ποσό που ζητούσαν οι ιδιοκτήτες και έπρεπε να βάλουν αρκετές δεκάδες χιλιάδες ευρώ από την τσέπη τους, για να καλύψουν την διαφορά. Τυχαίνει στην περίπτωσή μας το ζεύγος να μην είχε μεγάλη διαφορά στην εκτίμηση, και μιας που εδώ και χρόνια σχεδίαζε να αγοράσει ένα σπίτι, να έχει κάποια χρήματα στην άκρη. 

Όμως πόσο συχνό είναι αυτό για κάποιον νέο χωρίς τη βοήθεια κάποιου συγγενή; Πόσον καιρό χρειάζεται να δουλεύεις και να αποταμιεύεις για να έχεις μερικές δεκάδες χιλιάδες ευρώ στην άκρη;

Το επιπλέον κομπόδεμα που χρειαζόταν όμως κάποιος δεν σταματά εδώ. Τα επιλέξιμα σπίτια έπρεπε να είναι τουλάχιστον 15ετίας και να κοστίζουν έως 200.000 ευρώ, έτσι τα περισσότερα σπίτια που βρήκαν οι δικαιούχοι στην ασφυκτική αγορά ήταν κυρίως «χρέπια», όπως χαρακτηριστικά λένε, που υπολογίζουν ότι θα χρειαστούν τουλάχιστον 50-60 χιλιάδες για να ανακαινιστούν.

«Με αυτά τα κριτήρια και χρήματα, δύσκολα θα έβρισκες κάτι ανακαινισμένο στην Αθήνα. Θα έπρεπε να ψάξεις για λιγότερα τετραγωνικά ή να κοιτάξεις σε διαφορετικές περιοχές από αυτές που επιλέγουν συνήθως οι νέοι να ζουν» λέει ο Μανώλης Νικόλτσιος, ετών 33, που βρίσκεται ένα βήμα πριν την υπογραφή των συμβολαίων για το δικό του σπίτι, που χρειάζεται και αυτό ανακαίνιση. 

Image

Ο Νικόλτσιος από τη στιγμή που ανακοινώθηκε το πρόγραμμα ενδιαφέρθηκε γι' αυτό και μπήκε στην διαδικασία αρχικά να αιτηθεί ο ίδιος τη συμμετοχή του· ταυτόχρονα χειρίστηκε υποθέσεις, ως δικηγόρος, πελατών του που μπήκαν στην ίδια διαδικασία. Όπως μου λέει, οι πελάτες του ήταν μεμονωμένα άτομα γύρω στα 30, με σταθερή εργασία που θα τους επέτρεπε να έχουν πιστοληπτική ικανότητα και ενδεχομένως να καλύψουν ένα μέρος του κόστους, «αλλά κακά τα ψέματα, όταν μιλάμε για τη συγκεκριμένη ηλικία, που είναι άνθρωποι στο ξεκίνημα της καριέρας τους, λαμβάνοντας υπόψη τους σημερινούς μισθούς, στις περισσότερες περιπτώσεις αν δεν βοηθήσει λίγο η οικογένεια δύσκολα καλύπτεται το ποσό που απαιτείται, ακόμα και το 10% που είναι η ίδια συμμετοχή» λέει. Στα έξοδα δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι περιλαμβάνονταν και τα πάγια μιας αγοραπωλησίας, όπως αμοιβή συμβολαιογράφου, δικηγόρου και μεσίτη, τέλη κτηματολογίου, αμοιβή τράπεζας για τεχνικό και νομικό έλεγχο κ.ά, που είναι τουλάχιστον €5.000. 

Πέραν της οικονομικής προετοιμασίας, οι δικαιούχοι έπρεπε να επιστρατεύσουν και πολλή υπομονή, καθώς εκτός από την ψυχοφθόρα διαδικασία της εύρεσης σπιτιού, οι ασφυκτικές προθεσμίες και η γραφειοκρατία έτρωγαν πολύ χρόνο από την καθημερινότητα και την εργασία τους. Γενικά όμως, ο Νικόλτσιος καθιστά ξεκάθαρο πολλές φορές στη συζήτησή μας ότι κρίνει το πρόγραμμα πάρα πολύ θετικά ως προς τους στόχους του: «Ήταν μια ψυχοφθόρα διαδικασία, αλλά ο σκοπός αγιάζει τα μέσα. Ήταν κάτι καλό και πιστεύω ότι παρά τις ατέλειες θα ήταν κάτι χρήσιμο να επαναληφθεί, με πιο ξεκάθαρους όρους και στάδια, για να βοηθήσει και μεγαλύτερο αριθμό ανθρώπων» λέει.

«Είναι τραγικό ότι με €800 μισθό δεν μπορείς να φύγεις από το σπίτι σου»

Ο λόγος που μέχρι στιγμής διαβάζετε ιστορίες ατόμων ηλικίας 30+, είναι ακριβώς επειδή η πλειοψηφία των δικαιούχων που καταφέραμε να εντοπίσουμε στο πλαίσιο αυτού του ρεπορτάζ ήταν αυτής της ηλικίας. Από το σύνολο των 15 περίπου ατόμων που συνομιλήσαμε, μόλις οι τρεις περιπτώσεις ήταν 25-29 ετών. Αντίστοιχη εικόνα έχουμε από τα επίσημα στοιχεία της ΔΥΠΑ για το πρόγραμμα: οι εγκρίσεις δανείων για άτομα 25-28 ετών αποτελούν το 7,3%, για 28-34 ετών ένα 36% και οι περισσότερες εγκρίσεις (57%) ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα 34-39. Είναι μάλιστα κοινό μυστικό για όλους ότι ακόμα και οι λιγοστοί 20ρηδες που έχουν κάνει αίτηση για το πρόγραμμα και προχωράνε, πρόκειται να δανειστούν από συγγενείς τους χρήματα για να μπορέσουν να συμπληρώσουν το ποσό που χρειάζονται για να την αγορά του σπιτιού.

Η Αγγελική, ετών 26, ήταν μία από τις δικαιούχους του προγράμματος. Μέχρι σήμερα μένει στο σπίτι των γονιών της και όπως εξηγεί, δυσκολεύεται να νοικιάσει γιατί δεν βρίσκει νόημα στο να δουλεύει για να πληρώνει €600 το μήνα για ενοίκιο σε ένα σπίτι που πιθανώς δεν θα την καλύπτει, δεν θα είναι σε περιοχή που την βολεύει και από το οποίο οποιαδήποτε στιγμή ίσως χρειαστεί να την διώξουν, χωρίς μάλιστα να έχει καταφέρει να αποταμιεύσει χρήματα για ένα μαξιλάρι ασφαλείας.

Όταν έκανε την αίτησή της περίμενε ότι θα λάμβανε το μέγιστο όριο του δανείου, που ήταν τα €150.000, όπως περίμεναν και οι περισσότεροι νέοι, γιατί «με τις σημερινές τιμές της αγοράς δεν μπορείς να υπολογίζεις άλλο δάνειο». Οι τράπεζες εξηγούν ότι για τον υπολογισμό του ανώτατου ποσού δανείου λαμβάνονται υπόψη παράγοντες όπως «το ποσό που μπορεί να πληρώνει κανείς κάθε μήνα βάσει των εισοδημάτων και των υποχρεώσεών του». Η Αγγελική δεν έχει κάποιο προηγούμενο δάνειο, έχει για πολλά χρόνια σταθερή δουλειά με έναν καλό μισθό λίγο μεγαλύτερο του βασικού, έχει δηλαδή την εικόνα μιας μέσης νεαρής στην ηλικία της και δεν ήταν περίεργο να θεωρεί ότι η πιστοληπτική της ικανότητα θα ήταν υψηλή, αφού πρόκειται για ένα πρόγραμμα που απευθύνεται έτσι κι αλλιώς σε νέους με σχετικά χαμηλούς μισθούς. Να υπενθυμίσουμε ότι για να μπει κάποιος μεμονωμένα στο πρόγραμμα έπρεπε τα ετήσια εισοδήματά του να κυμαίνονται μεταξύ €10.000-16.000, κάτι που σημαίνει ότι δεν θα μπορούσε να συμμετάσχει κάποιος με υψηλότερο μισθό των 1.150 ευρώ τον μήνα (εφόσον έχει 14 μισθούς, διαφορετικά 1.333 τον μήνα).

Image

Η Αγγελική, μένοντας στο σπίτι των γονιών της και δουλεύοντας σταθερά όλα αυτά τα χρόνια, ήταν από τους τυχερούς που κατάφεραν να έχουν στην άκρη αρκετά χρήματα που θα της επέτρεπαν να πληρώσει ένα ποσό της τάξης των €20.000 – αν χρειάζονταν περισσότερα είχε συμφωνήσει με τους συγγενείς της να την βοηθήσουν. «Aπό τη στιγμή που είχα στο μυαλό μου ότι θα πλήρωνα €300-400 το μήνα για το δάνειο, θα ήταν πολύ λιγότερα από οποιαδήποτε ενοίκιο και σκεφτόμουν ότι ήταν μεγάλη ευκαιρία αυτό το πρόγραμμα. Έτσι ξεκίνησα να ψάχνω για σπίτι, όχι πολύ μεγάλο, που να έχει δεύτερο δωμάτιο, ώστε να μπορώ να ζω για πολλά χρόνια. Εντέλει όμως συνειδητοποίησα ότι όλα αυτά ήταν ένα όνειρο απατηλό, γιατί δεν υπήρχε κανένα σπίτι με τις προδιαγραφές του προγράμματος που να μην είναι ημιυπόγειο και του 1920 στα χρήματα που μπορούσα να υποστηρίξω» αφηγείται. Αφού έριξε τα στάνταρ της, άρχισε να ψάχνει μικρότερα σπίτια, για να μην σπαταλήσει αυτή την καλή ευκαιρία, σύντομα αντιλήφθηκε όμως ότι ένα μέσο σπίτι στην Αθήνα 50-60 τμ πάνω από τον 1ο όροφο, σε πολυκατοικία με ασανσέρ, κοστολογούνταν περίπου στα €170.000 – και επρόκειτο για σπίτια που χρειάζονταν βαρβάτη ανακαίνιση. «Παρόλα αυτά σκέφτηκα ότι ας είναι υπερκοστολογημένα, ας εκμεταλλευτώ την ευκαιρία. Θα μείνω 6-7 χρόνια για να φύγω επιτέλους από το σπίτι των γονιών μου και μελλοντικά θα βάλω το σπίτι αυτό στο ενοίκιο, για να μου καλύπτει την δόση και θα μπορώ να μείνω κάπου αλλού, είτε αν θέλω να συγκατοικήσω με κάποια σχέση μου, είτε αν θελήσω να κοιτάξω κάτι μεγαλύτερο αν κάνω οικογένεια».

Τότε όμως ήρθε η ματαίωση, καθώς το δάνειο που εγκρίθηκε, με βάση τα οικονομικά της κριτήρια, κρίθηκε από την τράπεζα στα €100.000 – επομένως θα χρειαζόταν στην καλύτερη περίπτωση να βρει τουλάχιστον €70-80.000, για να συμπληρώσει το κόστος, κάτι πολύ δύσκολο στην περίπτωσή της, παρόλο που της πρότειναν ότι θα μπορούσε να πάρει κάποιο άλλο δάνειο για να συμπληρώσει την διαφορά (πάγια τακτική σε όλες τις ιστορίες που ακούσαμε). Όμως ακόμα και αν το έκανε αυτό, ενημερώθηκε ότι δεν θα μπορούσε να νοικιάσει σε μερικά χρόνια το σπίτι αν ήθελε να μετακομίσει, (όπως συμβαίνει με άλλα στεγαστικά δάνεια), έτσι αποφάσισε ότι «δεν συμφέρει να αγοράσω ένα σπίτι 20 ετών που θα το πληρώνω για το επόμενα 30 χρόνια, θα είναι 50 τμ –άρα στο ενδεχόμενο που εγώ θελήσω να κάνω μια οικογένεια δεν θα μπορώ να ζήσω σε αυτό– και άρα θα πρέπει να φύγω και να πληρώσω ένα νέο σπίτι και θα συνεχίσω να πληρώνω το παλιό χωρίς να μένω μέσα και χωρίς να το εκμεταλλεύομαι. Και έτσι να φτάσω μετά από 30 χρόνια να είναι 50 ετών ερείπιο, να μην το αγοράζει κανείς, κι εγώ να πληρώνω 30 χρόνια τζάμπα». Μετά από αυτόν τον συλλογισμό εγκατέλειψε κάθε προσπάθεια. «Είναι τραγικό ότι με €800-900 μισθό δεν μπορείς να φύγεις από το σπίτι σου ούτε για ενοίκιο, ούτε για δάνειο» καταλήγει.

Για να μην λέμε μόνο τα αρνητικά, σίγουρα το πρόγραμμα «Σπίτι μου» βοήθησε πολλούς ανθρώπους να κάνουν μια νέα αρχή. Ήταν μια πολύ μεγάλη ευκαιρία για όσους σκόπευαν ούτως ή άλλως να πάρουν ένα στεγαστικό δάνειο για την πρώτη κατοικία τους ή για τα ζευγάρια και τους πολύτεκνους. Στο δια ταύτα όμως το πιο προβεβλημένο στεγαστικό πρόγραμμα της κυβέρνησης –και το μόνο που απευθύνθηκε υποτίθεται στη μεσαία τάξη– είχε τελικά έναν σχεδιασμό που, εκτός αν είχες γονείς που μπορούσαν να σε υποστηρίξουν, ή ένα κομπόδεμα που με κάποιο μαγικό τρόπο θα είχες συγκεντρώσει με μισθό από 714 έως 1.150 ευρώ, δεν κατάφερε να δώσει καμία εναλλακτική για να καταφέρουν οι νέοι να φύγουν από από το σπίτι των γονιών με δικά τους μέσα.