Οι Έλληνες κοιταζόμαστε στον καθρέφτη

Κάνουμε μεσογειακή διατροφή; Πόσο πίνουμε; Τι πιστεύουμε για την κλιματική αλλαγή; Είμαστε καλοπροαίρετοι; Πόσο μόνοι νιώθουμε; Οι απαντήσεις των Ελλήνων στην Ευρωπαϊκή Κοινωνική Έρευνα μάς φέρνουν αντιμέτωπους με ένα άβολο καθρέφτισμα της Ελλάδας του σήμερα.

Συνολικά 24 χώρες πήραν μέρος στον 11ο γύρο της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας (ESS) –με την Ελλάδα να εκπροσωπείται μέσω του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ)– δίνοντας πλούσιο υλικό στις κυβερνήσεις για καλύτερη κατανόηση των αναγκών των κοινωνιών, αλλά και δεδομένα που πρέπει να συνυπολογιστούν στη λήψη των μελλοντικών αποφάσεων.

Αυτός ήταν άλλωστε εξαρχής ο στόχος της δημιουργίας του θεσμού της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας. «Όταν εξέταζαν νέες πολιτικές, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις στο παρελθόν συχνά αγνοούσαν τις προτιμήσεις και τις ανάγκες των πολιτών τους. Τώρα έχουν μια πηγή για την αντιμετώπιση αυτής της άγνοιας» έχει δηλώσει ο καθηγητής Σερ Ροτζερ Τζόουελ, συνιδρυτής της Ευρωπαϊκής Κοινωνικής Έρευνας, για να περιγράψει τη χρησιμότητα των δεδομένων.

Όλα τα δεδομένα είναι αναρτημένα σε διαδραστικούς πίνακες στην πλατφόρμα του ESS. Περιηγηθήκαμε σε αυτούς και αλιεύσαμε μερικά ενδιαφέροντα και ίσως μη αναμενόμενα αποτελέσματα για την Ελλάδα.

Όχι, δεν κάνουμε μεσογειακή διατροφή

Οι διατροφικές συνήθειες των Ελλήνων σε καμία περίπτωση δεν ανταποκρίνονται σε αυτό που με καμάρι ονομάζουμε μεσογειακή διατροφή. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 4η θέση από το τέλος ανάμεσα στις 24 χώρες της έρευνας αναφορικά με τη συχνότητα κατανάλωσης φρούτων, καθώς μόλις λίγο περισσότεροι από τους μισούς ερωτώμενους (53,5%) καταναλώνουν φρούτα κάθε μέρα. Στην ίδια τετράδα βρίσκονται η Ουγγαρία, η Ισλανδία και η Σουηδία.

Αντίθετα με την Ελλάδα, στην κορυφή της σχετικής λίστας βρίσκονται άλλες χώρες της Μεσογείου, όπως η Ιταλία, η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Κύπρος.

Image

Ούτε και λαχανικά τρώμε όμως – τουλάχιστον όχι αρκετά, αναλογικά με την αφθονία με την οποία τα προσφέρει η ελληνική γη. Τα αποτελέσματα είναι θλιβερά, αφού μετά την Ουγγαρία, η Ελλάδα καταγράφεται στη δεύτερη θέση από το τέλος στη συχνότητα κατανάλωσης λαχανικών. Μόνο περίπου τέσσερις στους δέκα ερωτώμενους (41,7%) καταναλώνουν λαχανικά κάθε μέρα. Στις υψηλότερες θέσεις βρίσκονται η Ελβετία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Λιθουανία και η Σουηδία, ενώ αρκετά ψηλά βρίσκονται η Πορτογαλία και η Κύπρος.

Image

Μαραθώνιοι με ποτά και τσίπουρα

Ούτε στο ευ ζην φαίνεται να τα πηγαίνουμε πολύ καλά. Ίσως κάποιος θα μπορούσε να φανταστεί ότι οι Έλληνες καπνίζουν πολύ: συγκεκριμένα, το ESS βρίσκει την Ελλάδα πρώτη σε καπνιστές ανάμεσα στις 24 χώρες: το 29,5% των ερωτώμενων στην Ελλάδα καπνίζει πάνω από 10 τσιγάρα ημερησίως, ενώ τα πιο γενικά στοιχεία δείχνουν ότι το 40% του πληθυσμού καπνίζει, έστω και περιστασιακά – οι άνδρες περισσότερο.

Image

Όσο για την άσκηση, μπορεί κάποιες φορές να μοιάζει σαν η Αθήνα να είναι μια πόλη όπου σχεδόν οι πάντες τρέχουν, αλλά η έρευνα δεν επιβεβαιώνει τις εικασίες. Τρίτοι από το τέλος είμαστε όσον αφορά τον χρόνο που αφιερώνουμε στη σωματική άσκηση. Στην ερώτηση «πόσες από τις τελευταίες 7 μέρες περπατήσατε γρήγορα, κάνατε αθλήματα ή άλλη σωματική δραστηριότητα για 30 λεπτά ή περισσότερο», οι περισσότεροι Έλληνες απάντησαν ότι κατά μέσο όρο ασκούνται δύο ημέρες την εβδομάδα.

Υπάρχουν όμως κάποιοι μαραθώνιοι, στους οποίους πάμε καλά. Είμαστε για παράδειγμα πρωταθλητές του binge drinking, δηλαδή της κατανάλωσης μεγάλων ποσοτήτων αλκοόλ σε ένα μόνο βράδυ. Αντίθετα, ερωτώμενοι σε χώρες που στην Ελλάδα στερεοτυπικά συνδέουμε με την μεγάλη κατανάλωση αλκοόλ, όπως είναι για παράδειγμα η Μεγάλη Βρετανία ή το Βέλγιο, πίνουν συχνά, αλλά όχι τις μεγάλες ποσότητες που περιέγραψαν οι ερωτώμενοι στην Ελλάδα για ένα μόνο βράδυ.

Image

Μοναξιά και απομόνωση

Ούτε στην ψυχική υγεία είναι καλύτερα τα πράγματα, ίσως αντίθετα με ό,τι υποθέτουμε πολλές φορές λόγω της έντονης εξωστρέφειας και των στενών οικογενειακών σχέσεων. Από την έρευνα του ESS φαίνεται ότι οι Έλληνες νιώθουν ιδιαίτερα συχνά μοναξιά, είναι θλιμμένοι, κάνουν συχνά ανήσυχο ύπνο και νιώθουν πως όσα κάνουν απαιτούν μεγάλη προσπάθεια. Αναλυτικότερα, έχουμε τα υψηλότερα πανευρωπαϊκά ποσοστά αναφορικά με τα άτομα που δήλωσαν ότι ένιωσαν μοναξιά την προηγούμενη εβδομάδα από την οποίαν ερωτήθηκαν.

Image

Αντίστοιχα ανησυχητικοί είναι οι δείκτες αναφορικά με τη χαρά και τη λύπη. Οι ερευνητές μάς μετρούν προτελευταίους στον δείκτη της χαράς. (Με πιο σκούρο μπλε καταγράφονται οι χώρες με τους πιο χαρούμενους κατοίκους)

Image

Μάλιστα στο διάγραμμα που προκύπτει από τις απαντήσεις στην ερώτηση «πόσο χρόνο κατά τη διάρκεια της περασμένης εβδομάδας ήσασταν χαρούμενος;» η Ελλάδα έρχεται τελευταία. Έτσι δεν ξαφνιάζει ότι το 52,9% του πληθυσμού δήλωσε ότι ένιωσε μερικές φορές λύπη κατά την εβδομάδα που προηγήθηκε της ερώτησης, φέρνοντας την Ελλάδα δεύτερη σε ό,τι αφορά τους ανθρώπους που νιώθουν συχνότερα θλιμμένοι, μετά τη Λιθουανία. Παρόμοια αρνητικά ευρήματα καταγράφονται στις απαντήσεις των πολιτών σε Πορτογαλία, Ισπανία και Ιταλία.

Image

Κάτι ακόμα ενδιαφέρον που βρήκα ψάχνοντας στην πλατφόρμα των διαγραμμάτων του ESS, είναι ότι σκοράρουμε πολύ ψηλά στην καχυποψία. Οι ερευνητές, δίνοντας κάρτες με συγκεκριμένες οδηγίες στους ερωτώμενους, τους ζήτησαν να απαντήσουν στο εξής: «Πιστεύετε πως οι περισσότεροι άνθρωποι θα προσπαθούσαν να σας εκμεταλλευτούν αν είχαν την ευκαιρία, ή θα προσπαθούσαν να είναι δίκαιοι απέναντί σας;»

Image

Στον παρακάτω χάρτη καταγράφονται με ανοιχτόχρωμο μπλε οι περισσότερο καχύποπτοι λαοί. Η Κύπρος, η Ιταλία και η Ελλάδα έχουν τις περισσότερες απαντήσεις σύμφωνα με τις οποίες οι περισσότεροι άνθρωποι είναι επιρρεπείς στην εκμετάλλευση των άλλων.

Image

Κλιματική αλλαγή και άρνηση

Σε άλλη πτυχή της έρευνας καταγράφονται οι στάσεις των πολιτών σε διάφορα κρίσιμα ζητήματα. Το τι πιστεύουμε για την κλιματική αλλαγή δεν θα μπορούσε να με αφήσει αδιάφορη. Παρατήρησα λοιπόν ότι μπορεί να έχει καεί η μισή Ελλάδα και η άλλη μισή να έχει πνιγεί, ωστόσο δεν φαίνεται να ανησυχούμε ιδιαίτερα για την κλιματική αλλαγή.

Με ελαφρύ μπλε καταγράφεται στον ευρωπαϊκό χάρτη η ανησυχία μας: οι περισσότεροι από εμάς, το 38,9%, «ανησυχούμε κάπως» για την κλιματική αλλαγή. «Πολύ» ανησυχεί το 27,3%, ενώ «πάρα πολύ» μόνο το 10,6%, σε αντίθεση με άλλες χώρες της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης που κινδυνεύουν το ίδιο, αλλά ανησυχούν περισσότερο. Η Πορτογαλία βρίσκεται στην κορυφή της λίστας και η Ισπανία στην πρώτη τριάδα.

Image

Η Φερενίκη Βαταβάλη, Ειδική Λειτουργική Επιστήμονας (ΕΛΕ) του ΕΚΚΕ σχολίασε τις απαντήσεις των ερωτώμενων στην Ελλάδα γύρω από την κλιματική αλλαγή μελετώντας τες μαζί με άλλα ευρήματα της έρευνας, στην ειδική ημερίδα για την παρουσίαση των αποτελεσμάτων του έργου που έγινε στο Πάντειο Πανεπιστήμιο στις 16 Δεκεμβρίου.

«Οι πολιτικές για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής συναρτώνται άμεσα με τις αντιλήψεις των πολιτών, την κοινωνική αποδοχή του προβλήματος της κλιματικής αλλαγής και τον βαθμό συναίνεσης γύρω από την ανάγκη αλλαγών σε θεσμούς, πολιτικές, κανονισμούς, θεσμούς, διαδικασίες, υποδομές, συμπεριφορές και πρακτικές», εξήγησε η Βαταβάλη. «Έτσι λοιπόν, οι στάσεις των πολιτών απέναντι στην κλιματική αλλαγή και την ενέργεια είναι ιδιαίτερα κρίσιμες. Όχι μόνο για να γίνουν αποδεκτά μέτρα και ρυθμίσεις που επιβάλλονται από τις εθνικές κυβερνήσεις και τοπικές αρχές, αλλά κυρίως για να αναπτυχθούν σχετικά αιτήματα και κοινωνικές διεκδικήσεις». Εμβαθύνοντας περισσότερο στα δεδομένα, σχολίασε ότι «από το σύνολο του δείγματος στην Ελλάδα, το 77% δήλωσε ότι ανησυχεί σε κάποιο βαθμό. Ποσοστό που υστερεί ελαφρά από το 81% του ευρωπαϊκού μέσου όρου. Τα ποσοστά αυτά είναι ίδια με αυτά που είχαν καταγραφεί στον δέκατο γύρο, κάτι που δείχνει μια στασιμότητα στην ευαισθητοποίηση του πληθυσμού».

Όπως και σε άλλες χώρες που συμμετέχουν στην έρευνα, η Βαταβάλη παρατήρησε ότι το ποσοστό των Ελλήνων που ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή είναι χαμηλότερο μεταξύ των ερωτώμενων που δηλώνουν ότι δεν ενδιαφέρονται για την πολιτική.

Ακόμα, όπως εξήγησε «σε αντίθεση με τις τάσεις που δηλώνουν στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες, όπου η αυτοτοποθέτηση στα δεξιά του πολιτικού φάσματος συνδέεται με χαμηλότερη ανησυχία για τα ζητήματα της κλιματικής αλλαγής, στην περίπτωση της Ελλάδας τα ευρήματα της έρευνας θεωρώ ότι αναδεικνύουν διαφορετικές τάσεις. Εξαιρώντας τα δύο άκρα του πολιτικού φάσματος δεξιάς-αριστεράς, με το αριστερό άκρο να εκφράζει μεγαλύτερη ανησυχία και το δεξί μικρότερη, κατά τα άλλα θεωρώ ότι υπάρχει μια ομοιόμορφη κατανομή των ερωτώμενων που ανησυχούν για την κλιματική αλλαγή στις διαφορετικές βαθμίδες του πολιτικού φάσματος. Αυτό ενδεχομένως να συνδέεται και με τη ρευστότητα του πολιτικού, κομματικού τοπίου στην Ελλάδα αλλά και με το ότι οι πολιτικές για την κλιματική αλλαγή στην χώρα μας παραμένουν σε ένα σχετικά αφηρημένο επίπεδο προθέσεων, χωρίς να έχουν τεθεί μέχρι στιγμής πολύ μεγάλα διλήμματα».

Τέλος, περίπου 55% του δείγματος στην Ελλάδα δήλωσε ότι η κλιματική αλλαγή προκαλείται κυρίως ή πλήρως από ανθρώπινες δραστηριότητες, «ποσοστό που είναι αρκετά πιο ψηλό από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο», όπως σχολίασε η ίδια.

Image

Την ίδια ώρα στην Ελλάδα μόλις το 72% περίπου του δείγματος θεωρεί τον εαυτό του πολύ ή αρκετά υπεύθυνο για τη μείωση της κλιματικής αλλαγής, έναντι του 78% περίπου σε ευρωπαϊκό επίπεδο. «Η κατανομή των απαντήσεων για την Ελλάδα συγκλίνει με τα ευρήματα στις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης και των Βαλκανίων, κάτι που ενδεχομένως συναρτάται με τις συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού, με τους πολίτες να θέτουν άλλες προτεραιότητες σε ατομικό ή οικογενειακό επίπεδο, αλλά ενδεχομένως και με αντιλήψεις απέναντι στους κρατικούς θεσμούς ή τη σχέση ατομικού-συλλογικού, όπως έχει διαμορφωθεί μέσα στον χρόνο» σχολίασε η Βαταβάλη.

Το εντυπωσιακό είναι ότι στην Ελλάδα οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι πολύ πιο πιθανό οι κυβερνήσεις να πάρουν πρωτοβουλίες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής – περισσότερο μάλιστα από όσο το πιστεύουν οι Γερμανοί για παράδειγμα, όπου επιχειρείται ήδη ένας μεγάλος ενεργειακός μετασχηματισμός. Ίσως εκεί είναι πιο απαιτητικό το κοινό.

Συμπερασματικά

Τα δεδομένα που καταγράφει η έρευνα είναι ανησυχητικά, με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα οι Έλληνες δεν είναι ικανοποιημένοι ούτε από τον τρόπο που λειτουργεί η δημοκρατία στη χώρα, ούτε από την οικονομία. Αναφορικά με την ικανοποίηση από τη δημοκρατία, η χώρα μας είναι δεύτερη από το τέλος με πρώτη τη Σερβία. Στην ικανοποίηση από την οικονομία είμαστε πάλι δεύτεροι από το τέλος, περνώντας μόνο το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτά τα στοιχεία δεν μπορούν να διαβαστούν χωριστά από τα δυσοίωνα ευρήματα γύρω από την απόλαυση της ζωής, αλλά και την ανησυχητική τάση που μας θέλει έναν λαό πιο καχύποπτο και πιο κλειστό από ό,τι νομίζαμε πως είμαστε – και καμαρώναμε γι’ αυτό.