Aegean: ιδιωτικά οφέλη, δημόσιες ζημίες

Ερωτήματα προκαλεί η απόφαση του υπουργείου Οικονομικών, που γνωστοποιήθηκε στην αρχή της εβδομάδας, να ασκήσει το δικαίωμα προαίρεσης για τις 10,37 εκατομμύρια μετοχές της Aegean, το οποίο είχε εξασφαλίσει στο πλαίσιο της ενίσχυσης της εταιρείας το 2021 απέναντι στις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας. Η απόφαση για άσκηση του δικαιώματος στην παρούσα συγκυρία έχει ως αποτέλεσμα το ελληνικό Δημόσιο να καταγράψει ζημία σχεδόν 35 εκατομμυρίων ευρώ – ενώ αν γινόταν μεταγενέστερα, είναι ισχυρή η πιθανότητα να μηδενίζονταν οι απώλειες, ακόμα και να προέκυπτε κέρδος.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Η πανδημία της Covid-19 έπληξε τον κλάδο των αερομεταφορών όπως ίσως κανέναν άλλον. Τα λόκνταουν της άνοιξης του 2020, αλλά και του φθινοπώρου και του χειμώνα που ακολούθησε, θα οδηγούσαν τις αεροπορικές εταιρείες των κρατών-μελών της ΕΕ με μαθηματική ακρίβεια στην οικονομική συντριβή. Σύμφωνα με τη Διεθνή Ένωση Αερομεταφορέων (IATA), η μείωση της αεροπορικής κίνησης διεθνώς το 2020 ήταν της τάξης του 66% έναντι του 2019, με τις απώλειες εσόδων να αγγίζουν τα 118 δισεκατομμύρια ευρώ. Η αεροπορική κίνηση στην Ευρώπη συγκεκριμένα στις 29 Απριλίου του 2020 ήταν μειωμένη κατά 94% έναντι της 1ης Ιανουαρίου 2020, ενώ και τον Ιούλιο ήταν μειωμένη κατά 57% σε σύγκριση με τα επίπεδα του Ιουλίου του προηγούμενου έτους.

Στις 19 Μαρτίου του 2020 εγκρίθηκε από τις Βρυξέλλες το προσωρινό πλαίσιο για τις κρατικές ενισχύσεις, που επέτρεπε στις κυβερνήσεις να στηρίξουν εκτάκτως επιχειρήσεις τομέων που επλήγησαν από την αναστολή της οικονομικής δραστηριότητας. Η απόφαση βασίστηκε στο άρθρο 107 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΛΕΕ), που προβλέπει εξαιρέσεις στην απαγόρευση των κρατικών ενισχύσεων στην περίπτωση που χορηγούνται «για την επανόρθωση ζημιών που προκαλούνται από θεομηνίες ή άλλα έκτακτα γεγονότα» (107.2.β)· «για την προώθηση σημαντικών σχεδίων κοινού ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος ή για την άρση σοβαρής διαταραχής της οικονομίας κράτους-μέλους» (107.3.β)· ή «για την προώθηση της αναπτύξεως ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων ή οικονομικών περιοχών, εφόσον δεν αλλοιώνουν τους όρους των συναλλαγών κατά τρόπο που θα αντέκειτο προς το κοινό συμφέρον» (107.3.γ).

Image

Βάσει του πλαισίου αυτού, η κυβέρνηση αποφάσισε τον Νοέμβριο του 2020 να παράσχει κεφαλαιακή ενίσχυση ύψους 120 εκατομμυρίων ευρώ στην Aegean, με αντάλλαγμα τα προαναφερθέντα δικαιώματα προαίρεσης (warrants) και με τον όρο να γίνει Αύξηση Μετοχικού Κεφαλαίου 60 εκατομμύρια ευρώ, ως έμπρακτη απόδειξη της εμπιστοσύνης των μετόχων στη μελλοντική βιωσιμότητα της εταιρείας. Μακροπρόθεσμα, το Δημόσιο θα έπαιρνε πίσω τα χρήματά του, γιατί οι αερομεταφορές «παρέχουν τα φτερά που φέρνουν τουρίστες στη χώρα», δήλωνε τότε ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Στέλιος Πέτσας.

Στις 23 Δεκεμβρίου του 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την επιχορήγηση ως σύμφωνη με τους κανόνες της ΕΕ για τις κρατικές ενισχύσεις. Η αρμόδια εκτελεστική αντιπρόεδρος, Μαργκρέτε Βέστεϊγιερ, είχε δηλώσει: «Ο κλάδος των αερομεταφορών είναι ένας από τους τομείς που επλήγησαν περισσότερο από την πανδημία του κορονοϊού. Το μέτρο αυτό θα επιτρέψει στην Ελλάδα να αποζημιώσει την Aegean Airlines για τις ζημίες που υπέστη άμεσα λόγω των ταξιδιωτικών περιορισμών που απαιτήθηκαν για την ανάσχεση της εξάπλωσης του κορονοϊού».

Οι όροι

Η Αύξηση Μετοχικού Κεφαλαίου (ΑΜΚ) έλαβε χώρα τον Ιούνιο του 2021, με τιμή 3,2 ευρώ ανά μετοχή. Ακολούθησε η έκδοση των δικαιωμάτων προαίρεσης (warrants) που θα έδιναν στο Δημόσιο τη δυνατότητα να αποκτήσει 10.369.217 νέες μετοχές της Aegean (10,3% του μετοχικού κεφαλαίου) στην ίδια, χαμηλή τιμή που είχαν διατεθεί στο πλαίσιο της ΑΜΚ (χαμηλότερη από την τότε χρηματιστηριακή τιμή, που ήταν περίπου 5,5 ευρώ). Προκειμένου να αποτραπεί, ωστόσο, η συμμετοχή του κράτους στην εταιρεία, δινόταν, βάσει του νόμου 4772/2021 (άρθρο 30), η δυνατότητα στην Aegean να επαναγοράσει τις μετοχές αυτές από το κράτος, σε τιμή που θα προέκυπτε από τη διαφορά μεταξύ της μέσης χρηματιστηριακής τιμής της μετοχής κατά το δίμηνο πριν ληφθεί η σχετική απόφαση και της τιμής της ΑΜΚ. Η δυνατότητα άσκησης των warrants ξεκινούσε με την πάροδο δύο ετών από την παροχή της ενίσχυσης και ολοκληρωνόταν με το πέρας πέντε ετών. Σημειώνουμε πως η ενίσχυση χορηγήθηκε τελικά στις αρχές Ιουλίου του 2021.

Λίγους μήνες νωρίτερα, τον Οκτώβριο του 2020, η Aegean είχε λάβει ομολογιακό δάνειο 150 εκατομμυρίων ευρώ από τις συστημικές τράπεζες. Το δάνειο δόθηκε στο πλαίσιο του Ταμείου Εγγυοδοσίας Επιχειρήσεων Covid-19 – το ποσό του δανείου, σύμφωνα με τους όρους του προγράμματος, μπορεί να φτάσει μέχρι το 25% του ετήσιου τζίρου της εταιρείας (στην περίπτωση της Aegean το ποσοστό επί του τζίρου της ήταν 11%). Επίσης σύμφωνα με τους όρους, η κρατική εγγύηση έφτανε το 80% του ποσού του δανείου για διάστημα πέντε ετών.

Image

Επιπλέον, η εταιρεία –σύμφωνα με το Business Daily– έλαβε σημαντικές ενισχύσεις, από τις μεγαλύτερες που δόθηκαν στο πλαίσιο αυτό, από το πρόγραμμα Συν-Εργασία, μέσω του οποίου –με χρηματοδότηση από το πρόγραμμα χαμηλότοκων δανείων SURE της Ευρωπαϊκής Επιτροπής– το Δημόσιο πλήρωνε τις αμοιβές του προσωπικού που είχε τεθεί προσωρινά σε αργία. Από τον Ιούνιο ως το τέλος του 2020, η Aegean έκανε χρήση της δυνατότητας αναστολής συμβάσεων για το 55-70% του ανθρώπινου δυναμικού της, ανάλογα με τις ανάγκες του μήνα. Σύμφωνα με το Business Daily, αυτό της επέτρεψε να μειώσει το μισθολογικό της κόστος το 2020 κατά 42%. Η εταιρεία δεν ανταποκρίθηκε σε κλήσεις του inside story για διευκρινίσεις επ' αυτού και άλλων ζητημάτων.

Το ευρωπαϊκό πλαίσιο

Πάντως η στήριξη που έλαβε η Aegean από το κράτος ήταν συγκριτικά μικρή αν αντιπαρατεθεί με τη χρηματοδότηση που πρόσφεραν οι κυβερνήσεις άλλων ευρωπαϊκών χωρών στους αερομεταφορείς τους. Σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε στην επιθεώρηση Sustainability το 2022, μεταξύ του Μαρτίου του 2020 και του Σεπτεμβρίου του 2021 καταγράφονται 27 εγκρίσεις αιτημάτων για την παροχή έκτακτων κρατικών ενισχύσεων σε αεροπορικές εταιρείες, για την καταπολέμηση των οικονομικών συνεπειών της πανδημίας. Εξ αυτών, τα έξι αφορούν άμεσες επιχορηγήσεις· και μόνο ένα (της Κροατίας για την Croatia Airlines) είναι μικρότερο από αυτό που χορηγήθηκε από την Ελλάδα στην Aegean (17 εκατομμύρια). Τα υπόλοιπα κυμαίνονται από τα 140 εκατομμύρια ευρώ (Γαλλία, Corsair) ως τα 462 εκατομμύρια με τα οποία επιχορήγησε η κυβέρνηση της Πορτογαλίας την TAP.

Τα πραγματικά μεγάλα ποσά, άλλωστε, αφορούν κρατικές εγγυήσεις (Γαλλία προς Air France-KLM 7 δισ. ευρώ, Ολλανδία προς Air France-KLM 3,4 δισ., Γερμανία προς Lufthansa 6 δισ.) και τις ανακεφαλαιοποιήσεις (Γερμανία-Lufthansa 6 δισ. ευρώ, Γαλλία-Air France-KLM 4 δισ.). Οι άμεσες επιχορηγήσεις ήταν μόλις το 4% των συνολικών κρατικών ενισχύσεων στις αεροπορικές εταιρείες εξαιτίας της πανδημίας Covid, συνολικής αξίας 31 δισ. ευρώ.

Image

Το ποσοστό της ενίσχυσης της Aegean (ως κλάσμα των εσόδων του 2019), αντίστοιχα, ήταν 9% (υπολογίζοντας μόνο τα 120 εκατομμύρια της επιχορήγησης, όχι και τα 150 εκατ. του δανείου με την κρατική εγγύηση). Τοποθετείται έτσι στη 12^η θέση από 15 ευρωπαϊκές αερογραμμές σε σχέση με το ύψος της κρατικής βοήθειας που έλαβε (μόνο η Alitalia, η ρουμανική TAROM και η Croatia Airlines είχαν χαμηλότερο δείκτη ενισχύσεων/εσόδων). Οι τρεις εταιρείες που στηρίχθηκαν πιο γενναιόδωρα, αντιστρόφως, ήταν η Air France-KLM (53%), η σουηδική SAS (52%) και η TAP (50%). Στις δύο πρώτες περιπτώσεις, ωστόσο, η ένεση πόρων συνοδεύτηκε από συμμετοχή στο μετοχικό κεφάλαιο των εταιρειών – όπως έγινε επίσης στη Γερμανία, τη Δανία, τη Φινλανδία και την Εσθονία. Το κράτος δηλαδή έγινε συνεταίρος των αεροπορικών, σε αντίθεση με την ελληνική περίπτωση, όπου ο τύπος της ενίσχυσης που επιλέχτηκε παρείχε τη δυνατότητα να αποφευχθεί αυτό το σενάριο.

Επιστροφή στην κερδοφορία

Η κρίση του 2021-2 παρήλθε και η τουριστική –και αεροπορική– κίνηση στην Ελλάδα ανέκαμψε δυναμικά. Αντιστοίχως δυναμικά ανέκαμψαν και οι οικονομικές επιδόσεις της Aegean.

Η περίοδος Ιανουαρίου-Ιουνίου του 2023 ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία της εταιρείας που κατέγραψε κέρδη στο πρώτο εξάμηνο του έτους (λόγω εποχικότητας της τουριστικής κίνησης) – τα οποία προ φόρων έφτασαν στα 48,7 εκατ. ευρώ (στην αντίστοιχη περίοδο του 2022 κατέγραψε ζημίες 30,6 εκατ. ευρώ). Τα ταμειακά διαθέσιμα και ισοδύναμα της εταιρείας στις 30.6.2023 ήταν αυξημένα κατά 200 εκατομμύρια ευρώ σε σχέση με την 31.12.2022. Τον περασμένο Μάρτιο, όπως αποκάλυψε η εταιρεία στις οικονομικές καταστάσεις του α’ εξαμήνου του τρέχοντος έτους, αποπληρώθηκε πρόωρα το δάνειο των 150 εκατομμυρίων ευρώ.

Image

Την περασμένη Δευτέρα, ο πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Aegean Ευτύχης Βασιλάκης δήλωσε ότι «λάβαμε την επιστολή πρόθεσης του Ελληνικού Δημοσίου για την άσκηση των warrants. Έχουμε επανειλημμένα δηλώσει ότι η Aegean διαθέτει και τη ρευστότητα και τα κεφάλαια για την εξαγορά τους. Η πρόταση μου στο Διοικητικό Συμβούλιο και προς τη Γενική Συνέλευση των μετόχων (η οποία θα λάβει και τις τελικές αποφάσεις), θα είναι η Εταιρεία να προχωρήσει σε εξαγορά των δικαιωμάτων από το Ελληνικό Δημόσιο, καταβάλλοντας το ποσό των 85,4 εκατομμυρίων ευρώ».

Ο Βασιλάκης πρόσθεσε: «Με αυτόν τον τρόπο κλείνει και το τελευταίο σκέλος του ιδιαίτερα επώδυνου κύκλου της πανδημίας, από τον οποίον όμως η εταιρεία βγαίνει με τη συμβολή των μετόχων της, των εργαζομένων της αλλά και των επιβατών που μας επιλέγουν καθημερινά σε 165 προορισμούς, ισχυρότερη σε όλα της τα μεγέθη. Ευχαριστούμε την πολιτεία που μας στήριξε σε αυτήν την πρωτόγνωρη συγκυρία και συνεχίζουμε με ανάπτυξη και επενδύσεις ακόμα υψηλότερης προστιθέμενης αξίας και συνεισφοράς στην οικονομία, τις δυνατότητες και τις υποδομές της χώρας».

Η ζημία που βαφτίστηκε κέρδος

Την ίδια μέρα, το υπουργείο Οικονομικών εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία ανέφερε ότι ενημέρωσε την Aegean για την πρόθεση του Δημοσίου να ασκήσει το δικαίωμα κτήσης των 10.369.217 κοινών μετοχών της εταιρείας, σημειώνοντας: «Η πρωτοβουλία του Δημοσίου βασίστηκε στον νόμο 4772/2021 ο οποίος σχετιζόταν με την παρέμβαση του Δημοσίου στην Aegean λόγω των επιπτώσεων της κρίσης του κορονοϊού».

Η ανακοίνωση συνέχιζε: «Από την πρωτοβουλία αυτή θα προκύψει σημαντικό όφελος για το Δημόσιο λόγω της μεγάλης ανόδου της μετοχής της Aegean σε σχέση με το 2021. Ήδη σήμερα η Aegean ανακοίνωσε ότι θα ασκήσει με τη σειρά της (όπως επίσης προβλέπει η συμφωνία του 2021) το δικαίωμα προαίρεσης για αγορά των δικαιωμάτων αυτών από το Δημόσιο, σε τιμή που προβλέπεται να κυμανθεί σχεδόν στα 11,5 ευρώ ανά μετοχή (θα προσδιοριστεί από ανεξάρτητο χρηματοοικονομικό σύμβουλο και θα ισούται με τη μέση σταθμισμένη χρηματιστηριακή τιμή των προηγούμενων 60 ημερών)».

Image

«Για να γίνει κατανοητό το όφελος του Δημοσίου», σημείωνε το υπουργείο, «αξίζει να σημειωθεί ότι η τιμή της μετοχής της Aegean όταν υπεγράφη η σχετική συμφωνία ήταν περίπου 5,5 ευρώ. Με βάση δε τις επιμέρους προβλέψεις του σχετικού νόμου, το όφελος για το Δημόσιο αναμένεται να ανέλθει στα 85 εκατ. ευρώ περίπου».

Το «όφελος» των 85 εκατομμυρίων –βάσει της μέσης τιμής της μετοχής των 11,43 ευρώ κατά το τελευταίο δίμηνο, μείον τα 3,2 ευρώ ανά μετοχή– προκύπτει, φυσικά, μόνο αν αγνοήσει κανείς τα 120 εκατομμύρια που δόθηκαν πριν δυόμισι χρόνια. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Ευτύχης Βασιλάκης, κατά την ετήσια γενική συνέλευση της Aegean τον περασμένο Ιούλιο, είχε τονίσει ότι το ποσό ήταν επιχορήγηση και ότι «δεν είναι οφειλή της εταιρείας για να την επιστρέψει στο Eλληνικό Δημόσιο».

Μεταβλητότητα και Μέση Ανατολή

Σε επικοινωνία που είχαμε, ο εκπρόσωπος του υπουργείου Οικονομικών Όμηρος Τσάπαλος ανέφερε ότι η απόφαση ελήφθη από κοινού από τον υπουργό Κωστή Χατζηδάκη και το Μέγαρο Μαξίμου. Όπως είπε στο inside story ο εκπρόσωπος του υπουργείου, η επιλογή της χρονικής συγκυρίας έγινε κατόπιν εισήγησης των αρμόδιων στελεχών του υπουργείου και εξειδικευμένων συμβούλων με γνώση της αγοράς. Πρόσθεσε ότι η κρίση στη Μέση Ανατολή ήταν ένας από τους παράγοντες που οδήγησε σε επίσπευση της απόφασης, καθώς ανέδειξε τη μεταβλητότητα του κλάδου και τη δυσκολία πρόβλεψης της μελλοντικής πορείας της μετοχής.

Η πορεία όμως της μετοχής ήταν ανοδική. Στους 12 μήνες από τις 7 Νοεμβρίου του 2022 ως την περασμένη Τρίτη, η τιμή της μετοχής υπερδιπλασιάστηκε, από τα 4,87 στα 11,64 ευρώ. Μεταξύ εννιά βασικών αναλυτών ελληνικών χρηματιστηριακών εταιρειών, οι πέντε δίνουν σύσταση «buy» (αγοράστε), οι δύο δίνουν σύσταση «hold» (διατηρήστε), ενώ δύο ακόμη εκτιμούν ότι η εταιρεία είναι στην κατηγορία «outperform» (ότι θα έχει καλύτερες αποδόσεις από τον Γενικό Δείκτη). Κανένας αναλυτής δεν συστήνει πώληση της μετοχής. Σημειώνεται ότι αν η επαναγορά γινόταν με τη μετοχή σε επίπεδο λίγο πάνω από τα 14 ευρώ, το Δημόσιο δεν θα κατέγραφε απώλειες.

Πάντως, όπως σημειώνει στο inside story ο Σπύρος Τσαγκαλάκης, αναλυτής στην Pantelakis Securities, παρά τις «ανέλπιστα καλές» επιδόσεις της Aegean, «τίποτα δεν εξασφαλίζει ότι η επόμενη χρονιά θα είναι εξίσου καλή…Είναι ένας κλάδος με έντονα κυκλικό χαρακτήρα». Από το 2022 και μετά, προσθέτει, ο τουριστικός κλάδος ωφελήθηκε από υψηλή, ανελαστική ζήτηση, καθώς ο κόσμος ήθελε να ταξιδέψει πάση θυσία μετά τον εγκλεισμό της Covid. Αυτό μπορεί το 2024 να αμβλυνθεί, ενώ και άλλοι εξωγενείς παράγοντες μπορεί να επηρεάσουν την ελκυστικότητα της Ελλάδας ως προορισμού. «Η τιμή της μετοχής μπορεί να ανέβει στα 14, αλλά μπορεί κάλλιστα να πέσει και στα 8 ευρώ», εξηγεί.

Το ζήτημα έθεσε την Τρίτη στη Βουλή και η αντιπολίτευση. Ο βουλευτής Κοζάνης και υπεύθυνος ΚΤΕ Οικονομικών του ΠΑΣΟΚ Πάρις Κουκουλόπουλος χαρακτήρισε την άσκηση του δικαιώματος στη συγκεκριμένη χρονική συγκυρία πρόωρη και εντελώς ανεξήγητη.

«Ο υπουργός Οικονομικών πρέπει να πάρει άμεσα πίσω την επιστολή με την οποία κλείνει αυτήν την υπόθεση, γιατί πολιτικά δεν αντέχει σε καμία κριτική, οικονομικά δεν στέκεται –εάν πραγματικά κρέμεται ο προϋπολογισμός από 85 εκατομμύρια ευρώ, είναι ένα άλλο ζήτημα, ας μας το πει ο κ. υπουργός– αλλά κυρίως και πάνω από όλα δεν στέκεται ηθικά. Δεν είναι κανενός μας, ούτε της Κυβέρνησης, τα λεφτά των φορολογουμένων για να τα διαχειριζόμαστε με τέτοιον τρόπο», είπε ο Κουκουλόπουλος.