«Να εύχεσαι να μην κάνει σεισμό»

Στη σεισμογενή Ελλάδα του 2023 συμβαίνει το εξής παράδοξο: φαίνεται πως έχουμε αποφασίσει να ανακαινίζουμε, να αναβαθμίζουμε ενεργειακά και να καλλωπίζουμε κτίρια, δημόσια και ιδιωτικά, χωρίς παρόλα αυτά να γνωρίζουμε πόσες και ποιες εσωτερικές φθορές έχουν, ούτε και πόσο ακόμα μπορούν να αντέξουν. 

Είναι ένα θέμα για το οποίο οι ειδικοί φωνάζουν από χρόνια.

Προειδοποιήσεις

Ήταν το 2016 όταν ο Σταύρος Αναγνωστόπουλος, ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πατρών, πρώην πρόεδρος του Οργανισμού Αντισεισμικού Σχεδιασμού και Προστασίας (ΟΑΣΠ), ανησυχούσε «μήπως αποτύχουμε στους σεισμούς, όπως και στις πλημμύρες». Τότε διαπίστωνε την επιτακτική ανάγκη σεισμικής ενίσχυσης των οικοδομών που κατασκευάστηκαν πριν από την πρώτη αναβάθμιση των αντισεισμικών κανονισμών το 1984, φέρνοντας το εξής παράδειγμα: «Για να αντιληφθεί κανείς το πρόβλημα, αρκεί να αναφέρουμε ότι η σεισμική αντοχή των οικοδομών αυτών μπορεί να είναι πολύ μικρότερη (π.χ. 3, 5 φορές ή περισσότερο) από την αντοχή σύγχρονων οικοδομών». Σήμερα ο προβληματισμός του μοιάζει πιο επίκαιρος από ποτέ.

Τα κτίρια στα οποία αναφερόταν ο Αναγνωστόπουλος δεν είναι σε καμία περίπτωση λίγα. Το 70% των κτιρίων της χώρας μας έχει χτιστεί, σύμφωνα με τον ΟΑΣΠ, χωρίς αντισεισμικό κανονισμό ή με παλαιότερους κανονισμούς, ανεπαρκείς για τα σημερινά δεδομένα. Επιπλέον, υπάρχουν κτίρια που έχουν αλλάξει χρήσεις κι έχουν υποστεί τις επιπτώσεις των σεισμικών δονήσεων. «Ειδικά στην Αθήνα υπάρχουν κτίρια που το ‘60-’70 μελετήθηκαν για κατοικίες και σήμερα είναι αποθήκες. Δέχονται δηλαδή φορτία διαφορετικά από αυτά για τα οποία σχεδιάστηκαν», σχολιάζει ο Χρήστος Ζέρης, καθηγητής στη σχολή Πολιτικών Μηχανικών του ΕΜΠ και διευθυντής του Εργαστηρίου Οπλισμένου Σκυροδέματος. «Κάθε κτίριο πρέπει να ελέγχεται κατά περίπτωση: τι επεμβάσεις έχουν γίνει ή δεν έχουν γίνει, τι χρήσεις έχουν γίνει» προσθέτει.

Image

Ευτυχώς για εμάς, η επιστημονική γνώση που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί για έναν διευρυμένο έλεγχο έχει συστηματικοποιηθεί. Έτσι ξέρουμε τι να περιμένουμε ανάλογα τη γενιά του κτιρίου, υπολογίζοντας παραμέτρους όπως οι προδιαγραφές του σκυροδέματος που υπήρχαν κατά τα έτη κατασκευής μιας οικοδομής. «Το ‘60 το σκυρόδεμα γινόταν μπροστά στην οικοδομή με μπετονιέρα» θυμάται ο Ζέρης. «Όσο περνούν τα χρόνια αναβαθμίζονται οι κατηγορίες, υπάρχουν καλύτερες παραγωγές» σχολιάζει.

Γιατί αναβαθμίζουμε μόνο ενεργειακά;

«Ενεργειακή χωρίς αντισεισμική αναβάθμιση συνιστά παραλογισμό» – σε αυτό συναινούν όλοι οι μηχανικοί με τους οποίους μιλάμε. Ο παραλογισμός αυτός φαίνεται να είναι ένας συνδυασμός έλλειψης πόρων και πολιτικής βούλησης. Όπως σχολιάζουν δηκτικά όσοι γνωρίζουν το θέμα, «τα έργα υποδομών δεν τα θέλει κανείς, είναι ακριβά και δεν έχουν κορδέλα για να κόψεις».

Υπάρχουν όμως κι άλλες αιτίες για αυτή την καθυστέρηση ανάληψης πρωτοβουλιών. Για τον Λεκίδη, το κόστος είναι ο βασικότερος ανασταλτικός παράγοντας στην ωρίμανση αυτής της ιδέας: «Η ενεργειακή αναβάθμιση δεν θέλει πολλή μελέτη και πολύ κόπο, είναι εύκολη για τους μηχανικούς. Αντίθετα, οι έλεγχοι που σχετίζονται με τη σεισμική αναβάθμιση δεν είναι μόνο δύσκολοι, αλλά και δαπανηροί, λόγω των εξειδικευμένων γνώσεων που απαιτούν» εξηγεί. «Αν ένας μηχανικός παίρνει για την ενεργειακή αναβάθμιση 500 ευρώ, τότε για τη σεισμική αναβάθμιση μπορεί να πάρει ακόμα και 10.000 ευρώ. Η αντισεισμική θωράκιση είναι εξειδικευμένη δουλειά, θέλει μελέτη για να βρεις πού θα επέμβεις. Γι αυτό χρειάζεται πολύ καλούς μηχανικούς, αλλιώς μπορεί να προκληθεί ζημιά».

Image

Η ανάγκη να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια όμως είναι κάτι παραπάνω από επιτακτική. Γι' αυτόν το λόγο οι ειδικοί επισημαίνουν διαχρονικά την ανάγκη για παροχή κινήτρων προς τους ιδιώτες για αντισεισμικούς ελέγχους ή για τον συνδυασμό της αντισεισμικής αναβάθμισης με την ενεργειακή. Πηγές από το ΤΕΕ επισημαίνουν «την αναγκαιότητα να συμπεριληφθούν οι έλεγχοι στατικότητας στα χρηματοδοτικά εργαλεία, με δημόσιες τοποθετήσεις, συνέδρια, δηλώσεις και αποφάσεις της διοικούσας επιτροπής, σε συναντήσεις με την κυβέρνηση και με τα Υπουργεία». Για τον αντιπρόεδρο του ΟΑΣΠ Άρη Χατζηδάκη, «το ελληνικό κράτος δεν θέλει να δώσει κίνητρα, γιατί αυτό δεν το επιδοτεί η Ευρωπαϊκή Κοινότητα, επιδοτεί μόνο το “Εξοικονομώ” και όλη η Ελλάδα “εξοικονομεί”, αλλά αδιαφορούμε αν αυτά που εξοικονομούμε είναι στα σπίτια που θα μας πλακώσουν». 

Για το υπουργείο Ενέργειας και Περιβάλλοντος τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Σχολιάζοντας την έλλειψη μέριμνας σύνδεσης της σεισμικής και ενεργειακής αναβάθμισης, ανέφερε ότι «σε όλα τα προγράμματα “Εξοικονομώ”, όχι μόνο στα κατ’ οίκον, αλλά και στο “Ηλέκτρα” και στο επερχόμενο “Επιχειρήσεων”, απαραίτητη προϋπόθεση για την αίτηση ένταξης είναι η νομιμότητα του κτιρίου. Μάλιστα από το “Εξοικονομώ 2021” και μετά είναι απαραίτητη και η Ηλεκτρονική Ταυτότητα Κτιρίου (ΗΤΚ). Η βεβαίωση νομιμότητας και η έκδοση ΗΤΚ προϋποθέτουν αυτοψία μηχανικού».

Το ΤΕΕ αναγνωρίζει ότι έχουν γίνει κάποια βήματα, επισημαίνοντας ότι στα τελευταία «Εξοικονομώ», του 2021 και 2023, είναι απαραίτητη κάποια τεκμηρίωση για τη στατικότητα. Όμως, όπως σχολιάζουν, «η πρόταση να ενταχθούν και οι δαπάνες στατικότητας μέσα (σ.σ.: στο “Εξοικονομώ”), που επίσης ήταν πρόταση από εμάς στο ΤΕΕ, δεν πέρασε γιατί μας είπαν ότι δεν προβλέπεται από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό».

Μια ευρωπαϊκή διχογνωμία

«Οι βόρειες χώρες έχουν το μαχαίρι, έχουν και το καρπούζι». Ήταν μια φράση που άκουσα αρκετές φορές σε αυτό το ρεπορτάζ. H σύγκρουση συμφερόντων στις Βρυξέλλες φαίνεται να είναι κρίσιμος παράγοντας για την αδυναμία της Ελλάδας να προχωρήσει σε σεισμική αναβάθμιση. «Η Ευρώπη θεωρεί τους σεισμούς πρόβλημα του φτωχού νότου» λέει ο Χατζηδάκης. «Νομίζουν ότι δεν έχουν πρόβλημα σεισμού, αλλά αυτό δεν είναι ακριβώς αλήθεια. Ακόμα και σε χώρες που δεν είχαν ποτέ σεισμικότητα, όπως η Δανία, με διάφορες εξορύξεις σχιστολιθικού αερίου που κάνουν έχει αρχίσει να δημιουργείται μια τεχνητή σεισμικότητα και αυτή τη στιγμή προσπαθούν να ενισχύσουν τα σχολεία τους. Αν δείτε τα προγράμματα πολιτικής προστασίας τους, 17 τουλάχιστον ευρωπαϊκές χώρες ισχυρίζονται ότι ο σεισμός αποτελεί απειλή για αυτούς». 

Για το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πολιτικών Μηχανικών, όμως, η αντισεισμική αναβάθμιση είναι ένα πρόβλημα που αδιαπραγμάτευτα αφορά όλη την Ένωση. Όπως σχολιάζει ο πρώην πρόεδρός του, Άρης Χατζηδάκης, «κοπτόμαστε για την αειφορία, αλλά δεν γίνεται να μην καταλαβαίνουμε ότι η πρώτη αρχή της αειφορίας είναι η δομική ακεραιότητα. Τι θα λέμε δηλαδή; Ότι ένα κτίριο ήταν αειφόρο γιατί εξοικονομούσε, αλλά μετά έπεσε;» σχολιάζει δηκτικά και τονίζει: «Το έχουμε θέσει επανειλημμένα και σαν ΟΑΣΠ και σαν ΤΕΕ στους αρμόδιους υπουργούς, το έχουμε πει 100 φορές. Το βασικό αίτημα είναι να μιλάμε για “Αναβαθμίζω”, όχι μόνο για “Εξοικονομώ”. Εμείς ως Ευρωπαϊκή Επιτροπή Πολιτικών Μηχανικών το 2020 κάναμε μια ολόκληρη καμπάνια. Το είπαμε έτος ασφάλειας και μιλήσαμε για τα 3S: “Safe – Sound – Sustainable”, προκειμένου να προωθήσουμε τη σεισμική αναβάθμιση ως πανευρωπαϊκό αίτημα».

Η Ιταλία το κάνει αλλιώς

Η Ιταλία ωστόσο αποφάσισε να μην περιμένει την Ευρώπη. Μετά τον σεισμό του 2009 στην Λ' Άκουιλα, το κράτος διέθεσε περίπου ένα δισεκατομμύριο σε ένα εθνικό σχέδιο σεισμικής πρόσληψης και για τη βελτίωση των υποδομών σε στρατηγικά και δημόσια κτίρια, ενώ παράλληλα δόθηκαν σε ιδιώτες φορολογικά κίνητρα προκειμένου να αναβαθμίσουν σεισμικά τα κτίριά τους. 

Image

Στην Ιταλία δηλαδή, αν βελτιώσεις κατά μια κλίμακα την αντισεισμικότητα του κτιρίου σου, το κράτος σού χαρίζει κάποιο μέρος από τους φόρους· αν ανέβεις κι άλλο σε αυτήν την κλίμακα, αυξάνεται και η φοροαπαλλαγή, μέχρι περίπου τις 90.000 ευρώ. Κάποιες αντίστοιχες κινήσεις έχουν γίνει στην Ελλάδα, σχολιάζει το ΤΕΕ, αλλά όχι επαρκείς: «Αυτή τη στιγμή, υπάρχουν φορολογικά κίνητρα αν κάνει κάποιος μόνος του δαπάνες ενεργειακής και στατικής επάρκειας. Αλλά αφορούν μόνο δαπάνες υπηρεσιών. Το κίνητρο για αυτό είναι μια μείωση της τάξης του 30% ή 40% στον φόρο εισοδήματος. Αν θες να κάνεις επισκευή όμως, δεν καλύπτονται τα υλικά (σ.σ.: που μπορεί να είναι μεγάλη δαπάνη)».

Οι Έλληνες επιστήμονες του ΟΑΣΠ καθιέρωσαν τελευταία μια κλίμακα μέτρησης βαθμού τρωτότητας, αντίστοιχη με εκείνη των Ιταλών, επιδιώκοντας πάντα την πολιτική ενός καθολικού και επαναλαμβανόμενου ελέγχου στις υποδομές. «Επιδιώξαμε να δημιουργήσουμε μια μεθοδολογία συμβατή με αυτή των Ιταλών, γιατί πιστεύουμε ότι η σεισμική αναβάθμιση κάποια στιγμή θα γίνει αποδεκτή ως ευρωπαϊκή ανάγκη. Είναι δυνατόν να συνεχιστεί αυτό το πράγμα; Να κάνουμε μονώσεις στα κτίρια και από εκεί και κάτω να αδιαφορούμε για το τι συμβαίνει;» αναρωτιέται αγανακτισμένος ο Χατζηδάκης.