Lettering: Το χειροποίητο ως ανάγκη
Από την εικονογράφηση μέχρι τον σχεδιασμό επίπλων, ο σχεδιαστής-δημιουργός αναβιώνει την επιστροφή στην τέχνη του χειροποίητου, έστω και αν το αποτέλεσμα δεν είναι τέλειο. Σε πολλές περιπτώσεις, οι σχεδιαστές προτιμούν μικρότερες μονάδες που παράγουν λίγα, αλλά πιο μοναδικά κομμάτια φτιαγμένα με προσοχή στην λεπτομέρεια, σε αντίθεση με τη μαζική παραγωγή. Συνήθως τα προϊόντα δεν μπορούν να βγουν πανομοιότυπα και αυτές ακριβώς οι “ατέλειες” είναι μέρος της γοητείας τους.
Στην γραφιστική, παλιές τεχνικές όπως η μεταξοτυπία, το letterpress (υψιτυπία), η χαρτοκοπτική, η ξυλογραφία (woodblock printing), το κέντημα και ο σχεδιασμός γραμμάτων στο χέρι είναι πια συνηθισμένες σε εφαρμογές όπως στο branding ή στη διαφήμιση. Η χειροποίητη αισθητική είναι τώρα mainstream, αλλά και η παγκόσμια κρίση αποτελεί κίνητρο στην αναζήτηση πιο δημιουργικών λύσεων. Με την ίδια λογική, έχει αναβιώσει και η εικονογράφηση με γράμματα ή, όπως ονομάζεται στα αγγλικά, lettering. Ως αντίδραση στο τέλειο ψηφιακό αποτέλεσμα από τον υπολογιστή, όπου η σύνθεση βγαίνει πάντα αναμενόμενη ανάλογα με την επιλεγμένη έτοιμη γραμματοσειρά, το lettering, έχοντας μια πιο χειροποίητη αισθητική, παίζει με τα ψεγάδια του ανθρώπινου χεριού.
Αλλά τι είναι ακριβώς το lettering; Πολλοί το μπερδεύουν με την τυπογραφία, την καλλιγραφία ή τον σχεδιασμό γραμματοσειρών. Για εκείνους που δεν ασχολούνται με το αντικείμενο, οι όροι αυτοί προκαλούν μια σύγχυση. Και δικαιωματικά. Γιατί αν προσθέσεις το γεγονός ότι άλλη έννοια αποκτούν στην ελληνική γλώσσα και άλλη στην αγγλική, και αν σκεφτείς επιπλέον ότι πολλές από τις ξένες λέξεις, όπως typography και calligraphy, προέρχονται από τα λατινικά, αλλά βασικά έχουν ελληνικές ρίζες, τότε το μπέρδεμα γίνεται χειρότερο!
Ιστορικά μιλώντας, ο σχεδιασμός γραμμάτων στο χέρι και η καλλιγραφία, υφίσταντο για αμέτρητα χρόνια. Οι ομιλούμενες γλώσσες γρήγορα ανέπτυξαν συστήματα γραφής, τα οποία άρχισαν να χρησιμοποιούνται ως ένα πιο μακροχρόνιο μέσο επικοινωνίας. Στα αρχαία χρόνια οι δύο τέχνες αναπτύχθηκαν μαζί με άλλες, όπως π.χ. η χαρακτική στις αρχαιοελληνικές ή ρωμαϊκές επιγραφές.
Στη συνέχεια, στα χρόνια του Μεσαίωνα, παρόλο που ελάχιστοι ήξεραν να διαβάζουν, έχουμε καταπληκτικά δείγματα καλλιγραφίας και εικονογράφησης με γράμματα, τα πιο σημαντικά προερχόμενα από την Ασία και τη Μέση Ανατολή. Ειδικότερα η τέχνη της κινέζικης καλλιγραφίας με μελάνι και χοντρά πινέλα, αλλά και η ισλαμική καλλιγραφία, που ήταν στενά συνδεδεμένη με το Κοράνι, συνεχίζουν να είναι πηγή έμπνευσης μέχρι και σήμερα.
Η τυπογραφία ξεκίνησε ουσιαστικά τον 15ο αιώνα όταν ο Γουτεμβέργιος εφηύρε την μηχανή του πιεστηρίου και επέτρεψε την γρήγορη αναπαραγωγή πολλών αντιγράφων. Η παραδοσιακή τυπογραφία χρησιμοποιούσε κινητά στοιχεία (γράμματα και διακοσμητικά) φτιαγμένα από μέταλλο ή ξύλο, μέχρι που αντικαταστάθηκαν τελικά από ηλεκτρονικές γραμματοσειρές με τεράστια ποικιλία χαρακτήρων και απεριόριστα μεγέθη.
Γυρνώντας στο σήμερα, ένας από τους λόγους σύγχυσης στην σωστή χρήση των όρων είναι το γεγονός ότι το εργαλείο που χρησιμοποιούμε πλέον για να δημιουργήσουμε έργα είτε με lettering είτε τυπογραφικά είναι πλέον το ίδιο: ο υπολογιστής. Παλαιότερα το μόνο εργαλείο για lettering ήταν η πένα ή το πινέλο μαζί με μελάνι, ενώ για την τυπογραφία ήταν η εκτύπωση σε πιεστήριο. Σήμερα υπάρχει πια η δυνατότητα να γίνουν όλα ψηφιακά στον υπολογιστή.
Lettering
Το lettering είναι η τέχνη του σχεδιασμού γραμμάτων, λέξεων ή φράσεων, είτε στο χέρι με μολύβι και μελάνι, είτε με τη βοήθεια του υπολογιστή κατευθείαν, σκιτσάροντας σταδιακά τις λεπτομέρειες και φτάνοντας στην τελική μορφή όπως και σε ένα έργο ζωγραφικής, σε αντίθεση με την τυπογραφία, όπου χρησιμοποιούνται ήδη έτοιμες γραμματοσειρές.
Στο lettering η εικονογράφηση των γραμμάτων που συνδυάζονται έχει σκοπό να δημιουργήσει μόνο μία τελική εικόνα. Τα γράμματα διαμορφώνονται ειδικά και προορίζονται μόνο για την συγκεκριμένη σύνθεση και ο σχεδιαστής του έργου εστιάζει στο μοναδικό, συνολικό αποτέλεσμα. Όπως εξηγεί και η Jessica Hische, ο σχεδιαστής δημιουργεί μόνο τους χαρακτήρες που χρειάζεται και όχι ένα ολόκληρο σετ γραμμάτων με αριθμούς και σύμβολα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι τα επιμέρους στοιχεία από μια lettering σύνθεση δεν θα μπορούσαν να έχουν το ίδιο αποτέλεσμα αν ξαναέμπαιναν με διαφορετική διάταξη σε άλλη χρήση. Αν για παράδειγμα παίρναμε τα γράμματα και προσπαθούσαμε να φτιάξουμε ένα αλφάβητο, θα έδειχναν όλα άνισα μεταξύ τους.
Παράλληλα, σε μια lettering σύνθεση, ο σχεδιαστής δεν πρέπει να ξεχνάει ότι οι λέξεις και οι φράσεις θα πρέπει να είναι ευανάγνωστες. Αυτό μπορεί να εκλαμβάνεται ως περιορισμός αλλά και ως πρόκληση για έναν σχεδιαστή. Η Nina Gregier εξηγεί: «Μπορούμε να δώσουμε όποια μορφή θέλουμε στα γράμματα, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τα χαρακτηριστικά των γραμμάτων, την αναγνωσιμότητά τους και τους κανόνες με τους οποίους χτίζουμε τη μορφή των γραμμάτων».
Καλλιγραφία
Η καλλιγραφία, όπως λέει και η λέξη, είναι η τέχνη της καλής γραφής. Σε αντίθεση με το lettering, όπου τα γράμματα σκιτσάρονται και “χτίζονται” σιγά-σιγά, ο καλλιγράφος δημιουργεί τα γράμματα με ένα μοναδικό πέρασμα της πένας εστιάζοντας στο όμορφο και κομψό αποτέλεσμα. Η κλασική καλλιγραφία, με ρίζες στον 17ο αιώνα, όπως για παράδειγμα η λεγόμενη copperplate, έθεσε τους βασικούς κανόνες, όμως σήμερα το modern calligraphy έχει γίνει ένα από τα τελευταία trends στην γραφιστική. Χαρακτηριστικά παραδείγματα μοντέρνας καλλιγραφίας έχει η δουλειά της Molly Jacques, της Molly Suber Thorpe και της Maybelle Imasa-Stukuls.
Τυπογραφία
Η τυπογραφία είναι κάτι πολύ διαφορετικό. Είναι η τέχνη της διάταξης των γραμμάτων με σκοπό να φαίνεται ένα κείμενο ευανάγνωστο και ελκυστικό. Ο σχεδιαστής επιλέγει για το σκοπό αυτό προκατασκευασμένες γραμματοσειρές, συνήθως στον υπολογιστή, ρυθμίζει το μέγεθος των γραμμάτων και προσαρμόζει τις αποστάσεις μεταξύ τους.
Παράλληλα, οι σχεδιαστές των γραμματοσειρών καλούνται να λάβουν υπ’ όψιν τους ατελείωτους συνδυασμούς γραμμάτων και να σχεδιάσουν ένα σύστημα γραμματοσειράς που, άσχετα από το layout, θα διασφαλίζει ότι οι μεμονωμένοι χαρακτήρες της αλφαβήτου θα συνδυάζονται μεταξύ τους σωστά και όμορφα όταν τοποθετούνται μαζί για να σχηματίσουν νέες λέξεις και φράσεις.
Όλα οι παραπάνω τομείς έχουν κάποιες ομοιότητες μεταξύ τους και μάλιστα πολύ συχνά ο ένας παίρνει έμπνευση από τον άλλον. Ο Gerrit Noordzij, καθηγητής σχεδιασμού γραμμάτων στη Βασιλική Ακαδημία Τέχνης στην Χάγη, δίνει στο βιβλίο του Τhe Stroke: Theory of Writing τους εξής σύντομους ορισμούς:
Calligraphy is writing—a single pass of the pen/tool to write as a form of art.
Lettering consists of built-up letters—drawing with multiple strokes .
Typography is writing with prefabricated, designed letters.
Ο Mark Simonson είναι ακόμα πιο κατηγορηματικός στη διαφοροποίηση: «To lettering διαφέρει από την τυπογραφία, με τον ίδιο τρόπο που ο πηλός διαφέρει από τα Lego τουβλάκια!»
Oι κατηγορίες του lettering
Οι τρεις μεγάλες κατηγορίες στις οποίες θα χωρίζαμε το lettering σε σχέση με την τεχνική, είναι το lettering με γράμματα σχεδιασμένα στον υπολογιστή, το lettering με γράμματα εικονογραφημένα στο χέρι και το τρισδιάστατο lettering. Οι περισσότεροι σχεδιαστές όμως εξερευνούν το είδος με πολλούς δημιουργικούς τρόπους και συνδυάζουν πολλές τεχνικές.
Ένας τρόπος είναι να σκιτσάρουν ιδέες στο χέρι και μετά να σκανάρουν τα σκίτσα, για να τα επεξεργαστούν στον υπολογιστή, έχοντας σκοπό όμως να βγει ένα αποτέλεσμα με ψεγάδια εκ προθέσεως, που θα παραπέμπει σε έργο “φτιαγμένο στο χέρι”. Πολλές φορές σχεδιάζουν τα προσχέδια κατευθείαν στον υπολογιστή με προγράμματά όπως το Adobe Illustrator ή με τη βοήθεια σχεδιαστικού tablet. Από εκεί το εικαστικό μπορεί εύκολα να μεγεθυνθεί ή να δουλευτεί περαιτέρω. Οι οποιεσδήποτε αλλαγές μπορούν να γίνουν πιο εύκολα και τα γράμματα συνήθως έχουν μεγαλύτερη ακρίβεια, χωρίς ατέλειες. Σε κάθε περίπτωση το χέρι συνήθως προηγείται του υπολογιστή και ο υπολογιστής συνήθως “διορθώνει” το χέρι, αλλά σχεδόν πάντα το ένα συμπληρώνει το άλλο.
Η Mary Kate McDevitt είναι lettering designer, εικονογράφος και παράλληλα διδάσκει online μαθήματα. Στη δουλειά της προσπαθεί να δώσει την αίσθηση του χειροποίητου και του vintage παίζοντας με γραμματοσειρές από άλλες εποχές και στιλ.
H Jessica Hische ξεκίνησε να ασχολείται με το lettering στο κολέγιο, όταν, μη έχοντας λεφτά να αγοράσει νέες γραμματοσειρές, αποφάσισε να σχεδιάσει μόνη της τα δικά της γράμματα για να χρησιμοποιεί στις εργασίες της. Σήμερα είναι μία από τις πιο γνωστές σχεδιάστριες στο χώρο, με πελάτες όπως η Nike, οι New York Times και η Penguin.
Ένα από τα προσωπικά της πρότζεκτ ήταν το Daily Drop Cap, όπου η Hische σχεδίαζε ένα διακοσμητικό αρχίγραμμα κάθε μέρα για δύο χρόνια και το ανέβαζε στην ιστοσελίδα της. Αυτό είδε η Penguin Books και της πρότεινε να εικονογραφήσει 26 καταπληκτικά εξώφυλλα για κλασικά βιβλία.
O Dado Queiroz είναι ένας γραφίστας από την Βραζιλία, ειδικευμένος σε lettering, εικονογράφηση και art direction. Τα παρακάτω παραδείγματα της δουλειάς του, παρόλο που δείχνουν τρισδιάστατα, είναι όλα σε δύο διαστάσεις δουλεμένα σε υπολογιστή.
Η Αμερικανίδα lettering designer Lauren Hom χρησιμοποιεί στη δουλειά της το χιούμορ, τα έντονα χρώματα και τα όμορφα τρισδιάστατα γράμματα.
Λιγότεροι είναι εκείνοι που δουλεύουν εξ ολοκλήρου στο χέρι, αλλά αυτό τους κάνει και λιγότερο ανταγωνιστικούς στην αγορά γιατί σχεδόν πάντα χρειάζονται περισσότερο χρόνο. Αυτό δεν κάνει την δουλειά τους λιγότερο εξαιρετική. Υπάρχουν καταπληκτικοί καλλιτέχνες που δουλεύουν σε τρισδιάστατες συνθέσεις με χαρτί, ύφασμα, φυτά, σπόρους και πολλά άλλα απροσδόκητα υλικά, ενώ χρησιμοποιούν συνήθως την φωτογραφία για να απαθανατίσουν το τελικό αποτέλεσμα λόγω της προσωρινότητάς τους.
H Yulia Brodskaya, Ρωσίδα που εργάζεται στο Λονδίνο, δημιουργεί λέξεις και φράσεις από χαρτί. Η τεχνική που χρησιμοποιεί λέγεται quilling: κόβει, ρολάρει και κολλάει κομμάτια χαρτιού για να δημιουργήσει λεπτομερείς χάρτινες συνθέσεις.
Η Ταϊβανέζα καλλιτέχνης Pei-San Ng παίζει κυριολεκτικά με την φωτιά δημιουργώντας έργα εξ ολοκλήρου από σπίρτα.
Μια άλλη μεγάλη κατηγορία που έχει γίνει τεράστια μόδα είναι το lettering με κιμωλία σε μαυροπίνακα, το λεγόμενο chalk lettering. Πανταχού παρών στους τοίχους των καινούργιων καφέ και μαγαζιών όπως και στο Pinterest, θεωρείται σημαντική τάση τα τελευταία χρόνια στην γραφιστική, όπως και στην εσωτερική διακόσμηση. Τα έργα με chalk lettering έχουν την γοητεία των εφήμερων έργων τέχνης, αν σκεφτείς ότι θα μπορούσαν να σβηστούν για πάντα. Βέβαια υπάρχουν και οι μαρκαδόροι υγρής κιμωλίας οι οποίοι χρησιμοποιούνται συχνά σαν τελείωμα για ένα πιο μόνιμο αποτέλεσμα. Πρέπει να καταλάβουμε ότι το chalk lettering θεωρείται πλέον ένα στιλ για lettering και δεν είναι απαραίτητο να γίνεται στο χέρι, γιατί το τελικό αποτέλεσμα μπορεί να προέρχεται και πάλι από υπολογιστή.
Η καταπληκτική Dana Tanamachi είναι μία από αυτές που ξεκίνησαν την τάση του chalk lettering, αλλά η συγκεκριμένη δεν περιορίστηκε σε αυτό.
Η Valerie McKeehan ασχολείται αποκλειστικά με το lettering με κιμωλία, συχνά σε θέματα σχετικά με φαγητά και ποτά.
Υπάρχουν πολλά είδη εικονογράφησης με γράμματα, όπως και υπάρχουν αμέτρητες εφαρμογές. Το lettering, προϋπάρχοντας ιστορικά ως μορφή τυπογραφικής έκφρασης, έχει επανέλθει πλέον δυναμικά σε δύσκολες κατηγορίες όπως τα λογότυπα και οι συσκευασίες, όπου μέχρι τώρα το αποτέλεσμα δεν ήταν αποδεκτό να είναι στο χέρι. Απευθύνεται πλέον σε κάθε κοινό και το συναντάμε παντού: σε τίτλους κινηματογραφικών ταινιών, περιοδικά, εξώφυλλα βιβλίων και διαφημιστικές καταχωρήσεις. Το πιο ωραίο στοιχείο του είναι ακριβώς αυτή η προσαρμοστικότητα και η ευελιξία στις εφαρμογές. Οι σχεδιαστές, ο καθένας με το δικό του στιλ και τεχνική, δίνουν χαρακτήρα και βάθος σε μια lettering εικονογράφηση. Τα γράμματα δεν παίζουν πια μόνο υποστηρικτικό ρόλο, αλλά γίνονται από μόνα τους η ίδια η εικόνα, κάνοντας το εικαστικό πιο δυνατό. Η οπτικοποίηση αυτή μιας λέξης ή μιας φράσης για να γίνει το νόημα αυτής της λέξης πιο δυνατό, είναι από τα πιο χρήσιμα εργαλεία επικοινωνίας.
![Η Τρέισι Χίκμαν, 57 ετών, που τερμάτισε τη ζωή της με υποβοηθούμενο θάνατο σε μια απομονωμένη παραλία της Νέας Ζηλανδίας τον Μάιο του 2024, είχε παροτρύνει το Ηνωμένο Βασίλειο να αλλάξει τους νόμους του σχετικά με την ευθανασία. Στη φωτογραφία με τον σύντροφό της Πολ. [Tracy Hickman/Facebook]](/sites/default/files/styles/article_featured_xxl/public/2024-10/ceskynews-tracy-hickman-assisted_6564702.jpg.webp?itok=dgCbkyil)
