Οι δισεκατομμυριούχοι που παίζουν με τα σύννεφα

Διαβάζοντας την πρόταση «Ο Μπιλ Γκέιτς και ο Τζορτζ Σόρος θέλουν να στείλουν στη στρατόσφαιρα αεροπλάνα που θα ψεκάζουν χημικά για να ελέγξουν τα σύννεφα και τον καιρό», μάλλον εύλογα θα θεωρήσετε ότι πρόκειται για κάποια περιθωριακή θεωρία συνωμοσίας. Κι όμως, είναι αρκετά κοντά στην αλήθεια: Δισεκατομμυριούχοι όπως ο Σόρος και ο Γκέιτς επενδύουν μεγάλα ποσά στην έρευνα για τη λεγόμενη γεωμηχανική ή μηχανική κλίματος (geoengineering).

Πρόκειται για αρκετά ευρύ όρο, που αναφέρεται σε διάφορες τεχνητές παρεμβάσεις στο παγκόσμιο κλίμα που υποτίθεται πως θα μπορούσαν να σταματήσουν ή και να αντιστρέψουν την υπερθέρμανση του πλανήτη. Η ηλιακή γεωμηχανική, η πιο δημοφιλής εκδοχή της γεωμηχανικής και αυτή στην οποίαν επενδύουν οι δισεκατομμυριούχοι, αφορά όντως αεροπλάνα που θα ψεκάζουν σωματίδια στην ατμόσφαιρα. 

Μπορούμε όμως πραγματικά να πειραματιστούμε με την ατμόσφαιρα και να ελέγξουμε τα σύννεφα; Αυτή η ριψοκίνδυνη ιδέα πηγάζει μάλλον από μια σχεδόν θρησκευτική πίστη στις δυνατότητες της επιστήμης και της τεχνολογίας να σώσουν την ανθρωπότητα, η οποία σίγουρα δικαιολογείται εν μέρει από την ιλιγγιώδη τεχνολογική πρόοδο του τελευταίου αιώνα και τα θαύματα της σύγχρονης ιατρικής.

Η κλιματική μηχανική κάποτε ήταν θέμα ταμπού στην επιστημονική κοινότητα και έμοιαζε περισσότερο με σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Σε γνωστές ταινίες όπως το Snowpiercer, ένα αποτυχημένο πείραμα κλιματικής μηχανικής έχει παγώσει τη Γη και ο μόνοι επιζώντες έχουν επιβιβαστεί σε ένα τρένο που δεν σταματάει ποτέ για να επιβιώσουν. 

Σήμερα, ακτιβιστές και επιστήμονες επιμένουν πως δε θα έπρεπε να συζητάμε καν για τη γεωμηχανική ως πιθανή λύση στο πρόβλημα, πόσο μάλλον να πραγματοποιούνται έρευνες και πειράματα. Όμως, οι συζητήσεις για την κλιματική μηχανική ως ύστατη λύση για την αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, τόσο σε επιστημονικούς όσο και σε πολιτικούς κύκλους. Αυτό ίσως δεν εκπλήσσει, μετά την απογοητευτική έκβαση της τελευταίας παγκόσμιας διάσκεψης για το κλίμα (COP28), με τον ΟΗΕ να προβλέπει αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη κατά περίπου 2,9 βαθμούς Κελσίου μέχρι το τέλος του αιώνα.

Υπάρχουν πολλές ιδέες για το πώς μπορούμε να μειώσουμε τεχνητά τη θερμοκρασία του πλανήτη: από το να φυτεύουμε πιο ανοιχτόχρωμες καλλιέργειες που αντανακλούν περισσότερη ηλιακή ακτινοβολία (albedo crops), μέχρι το να εκτοξεύσουμε καθρέπτες ή πανιά στο διάστημα, που θα λειτουργούν σαν τεράστια παρασόλ. Η πιο δημοφιλής ιδέα είναι η διαχείριση ή τροποποίηση της ηλιακής ακτινοβολίας που φτάνει στη Γη και αποθηκεύεται ως θερμότητα (solar radiation modification, SRM), μια κατηγορία ιδεών που ονομάζεται ηλιακή γεωμηχανική. Οι υποστηρικτές της ηλιακής γεωμηχανικής θέλουν να μειώσουν τη θερμοκρασία του πλανήτη απελευθερώνοντας στην ατμόσφαιρα σωματίδια που είτε αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία, είτε βοηθούν στη δημιουργία περισσότερων και πιο ανοιχτόχρωμων σύννεφων πάνω από τον ωκεανό και την Αρκτική, για να εμποδίσουν το λιώσιμο των πάγων.

Image

Από πού προκύπτει όμως η έμπνευση για αυτές τις ευφάνταστες και ριψοκίνδυνες παρεμβάσεις στο παγκόσμιο κλίμα; Η ηλιακή γεωμηχανική δεν είναι αποκύημα της φαντασίας κάποιου τρελού επιστήμονα, αλλά έχει εμπνευστεί σε μεγάλο βαθμό και από τα ίδια τα φαινόμενα της φύσης.

Ηφαίστεια: ρυθμιστές του κλίματος;

Όταν το ηφαίστειο Πινατούμπο στις Φιλιππίνες εξερράγη το 1991, αποτέλεσε τη δεύτερη μεγαλύτερη έκρηξη χερσαίου ηφαιστείου του 20ού αιώνα και σκότωσε 847 ανθρώπους. Επίσης, μείωσε τη μέση παγκόσμια θερμοκρασία του πλανήτη κατά 0,5 βαθμούς Κελσίου για περίπου έναν χρόνο.

Image

Αντίστοιχα, η έκρηξη του ηφαιστείου Ταμπόρα στην Ινδονησία τον Απρίλιο του 1815, που πλέον γνωρίζουμε πως ήταν η μεγαλύτερη στην καταγεγραμμένη ανθρώπινη ιστορία, οδήγησε στο να ονομαστεί το 1816 η «χρονιά χωρίς καλοκαίρι». Mετά από αυτήν, το βόρειο ημισφαίριο επλήγη από αφύσικο κρύο τους καλοκαιρινούς μήνες, με χιόνια και παγετούς που κατέστρεψαν τις σοδειές και προκάλεσαν πείνα στην Ευρώπη. Πώς, όμως, προκαλούν οι ηφαιστειακές εκρήξεις αυτές τις ραγδαίες μεταβολές στο παγκόσμιο κλίμα;

Image

Όταν ένα ηφαίστειο εκρήγνυται, συνήθως παρατηρούμε τις τοπικές επιπτώσεις της έκρηξης. Δια γυμνού οφθαλμού, βλέπουμε το μάγμα να εκτοξεύεται και τις στάχτες του ηφαιστείου να επισκιάζουν την περιοχή για ένα περιορισμένο χρονικό διάστημα. Στην πραγματικότητα, οι μεγάλες ηφαιστειακές εκρήξεις μπορούν να εκτοξεύσουν τόνους ενός αόρατου χημικού στοιχείου, του διοξειδίου του θείου, στη στρατόσφαιρα, το δεύτερο στρώμα της ατμόσφαιρας που ξεκινάει σε ύψος 10 με 18 χιλιομέτρων (ανάλογα με το γεωγραφικό πλάτος). Εκεί, το διοξείδιο του θείου αντιδρά με τα σωματίδια νερού στη στρατόσφαιρα και σχηματίζει θειούχα αερολύματα, δηλαδή αεροζόλ. Μετά, αυτά τα σωματίδια θειικού αεροζόλ απλώνονται σε όλη τη στρατόσφαιρα και αντανακλούν ιδιαίτερα αποτελεσματικά την ηλιακή ακτινοβολία, εμποδίζοντάς την από το να φτάσει στη Γη και να αποθηκευτεί ως θερμότητα. Επιπλέον, συμβάλλουν στον σχηματισμό περισσότερων και πιο φωτεινών σύννεφων, τα οποία επίσης αντανακλούν τον ήλιο. Γι’ αυτό οι δύο τεράστιες ηφαιστειακές εκρήξεις προκάλεσαν πτώση της παγκόσμιας θερμοκρασίας – ένα αποτέλεσμα που οι υποστηρικτές της ηλιακής γεωμηχανικής θέλουν να μιμηθούν, κάνοντας «ενέσεις» θειικών αεροζόλ στη στρατόσφαιρα, για να αντισταθμίσουν την υπερθέρμανση του πλανήτη που προκαλεί η ανθρωπότητα με την καύση υδρογονανθράκων.

Ποιος κάνει έρευνα για την ηλιακή γεωμηχανική;

Το 2020 στη βόρεια Σουηδία, μια ομάδα επιστημόνων ετοιμάζεται να κάνει το πρώτο υπαίθριο πείραμα ηλιακής γεωμηχανικής. Πρόκειται για τους επιστήμονες του προγράμματος έρευνας για την ηλιακή γεωμηχανική του Harvard σε συνεργασία με τη Σουηδική Διαστημική Εταιρεία, και το πείραμα ονομάζεται SCoPEx. Σε πρώτη φάση θέλουν να τεστάρουν τη λειτουργία ενός μικρού αερόστατου, σε δεύτερη φάση να απελευθερώσουν στην ατμόσφαιρα σωματίδια που αντανακλούν την ηλιακή ακτινοβολία και να κάνουν μετρήσεις. 

Image

Όταν ο λαός των αυτοχθόνων Σάαμι της βόρειας Σκανδιναβίας μαθαίνει για τις προθέσεις των επιστημόνων του Harvard να πειραματιστούν με τη γεωμηχανική στα πάτρια εδάφη τους, αντιδρούν έντονα και καταφέρνουν να μπλοκάρουν τη διεξαγωγή του πειράματος, με την υποστήριξη και της Γκρέτα Τούνμπεργκ. Την ανοιχτή επιστολή που συνέταξε το Συμβούλιο των Σάαμι κατά των πειραμάτων γεωμηχανικής υπογράφουν 30 ομάδες αυτοχθόνων λαών από όλο τον κόσμο. Μαζί με τους ακτιβιστές κλίματος, υποστηρίζουν πως η γεωμηχανική είναι μέρος της νοοτροπίας που έχει προκαλέσει την καταστροφή των εδαφών τους και του πλανήτη γενικότερα, και δεν μπορεί να αποτελέσει λύση στο πρόβλημα.

Ποιος όμως χρηματοδότησε το πρόγραμμα του Harvard και το πείραμα SCoPEx, καθώς και μια άλλη σειρά ομάδων που ασχολούνται με την ηλιακή γεωμηχανική, όπως τη ΜΚΟ Silver Lining και την εταιρεία Make Sunsets, που απελευθέρωνε μπαλόνια με διοξείδιο του θείου στον ουρανό του Μεξικό, μέχρι η κυβέρνηση να απαγορεύσει τις δραστηριότητές της;

Image

Η Τζένι Στέφενς, καθηγήτρια Επιστήμης και Πολιτικής της Βιωσιμότητας στο Πανεπιστήμιο Northeastern, μας εξηγεί πως η ηλιακή γεωμηχανική ήταν μια περιθωριακή ιδέα, που άρχισε να γίνεται πιο mainstream τα τελευταία χρόνια, όχι τόσο εξαιτίας της απελπισίας της επιστημονικής κοινότητας μπροστά στην ανικανότητα –ή την άρνηση– των κρατών να μειώσουν εγκαίρως και επαρκώς τους ρύπους αερίων του θερμοκηπίου, αλλά επειδή ορισμένοι επιστήμονες και μηχανικοί στις ΗΠΑ κατάφεραν να πείσουν ιδιωτικά ιδρύματα, πολιτικούς παράγοντες και δισεκατομμυριούχους φιλανθρώπους ότι είναι απαραίτητη η περαιτέρω έρευνα στον τομέα. 

Πράγματι, η ηλιακή γεωμηχανική φαίνεται να είναι μια εμμονή των δισεκατομμυριούχων: το πρόγραμμα έρευνας για την ηλιακή γεωμηχανική του Harvard χρηματοδοτείται ως επί το πλείστον από τον Μπιλ Γκέιτς, ενώ ο Τζεφ Μπέζος συνεργάζεται με τη Silver Lining, χρησιμοποιώντας τους ισχυρούς επεξεργαστές των υπολογιστών της Amazon για να τρέχει ψηφιακές προσομοιώσεις για τις επιπτώσεις της ηλιακής γεωμηχανικής. Εν τω μεταξύ, ο Τζορτζ Σόρος θέλει να αυξήσει τη φωτεινότητα των σύννεφων πάνω από την Ανταρκτική με τη βοήθεια κρυστάλλων αλατιού (marine cloud brightening). Για τη συγκεκριμένη μέθοδο γίνονται ήδη πειράματα στην Αυστραλία, αλλά υπάρχουν σοβαρές αμφιβολίες ότι μπορεί να λειτουργήσει σε μεγάλη κλίμακα.

Η Στέφενς είναι μία από τους σχεδόν 500 καταξιωμένους επιστήμονες που έχουν υπογράψει μια ανοιχτή επιστολή όπου αιτούνται τη διαπραγμάτευση μιας διεθνούς συμφωνίας για τη μη χρήση της ηλιακής γεωμηχανικής. Την επιστολή προσυπογράφουν επίσης πολλές οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών παγκοσμίως (στις οποίες δε συγκαταλέγεται καμία ελληνική). «Είναι τρελό ότι οι άνθρωποι μπορούν να φανταστούν ευκολότερα να χειραγωγούμε το πλανητικό κλιματικό σύστημα, από το να αλλάξουμε τα δικά μας, ανθρώπινα συστήματα που προκαλούν το πρόβλημα εξαρχής», μας λέει η Στέφενς.

Στην ιστοσελίδα της ανοιχτής επιστολής βρίσκουμε άπλετες πληροφορίες για τις πηγές χρηματοδότησης της έρευνας για την ηλιακή γεωμηχανική. Η λίστα συμπεριλαμβάνει τους συνήθεις υπόπτους: εκτός από τον Γκέιτς, βρίσκουμε τον Ντάστιν Μόσκοβιτς, συνιδρυτή του Facebook, το ίδρυμα του ιδρυτή της General Motors Άλφρεντ Σλόουν, και πολλές εταιρείες κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών (venture capital) από τους τομείς της τεχνολογίας και των χρηματοοικονομικών στις ΗΠΑ. 

Image

Όμως, η μηχανική κλίματος ήταν και παραμένει ένα ιδιαίτερα αμφιλεγόμενο θέμα. Ο Φρανκ Μπίερμαν, καθηγητής Παγκόσμιας Διακυβέρνησης της Βιωσιμότητας στο Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης και ένας από τους πρωτεργάτες του κινήματος για τη συμφωνία μη χρήσης της γεωμηχανικής, μας εξηγεί πως «οι επιστήμονες που υποστηρίζουν την εφαρμογή της ηλιακής βιομηχανικής είναι μια μικρή μειοψηφία και οι περισσότεροι βρίσκονται στις ΗΠΑ. Δεν πρόκειται για παγκόσμιο κίνημα». Μάλιστα, η Στέφενς αναφέρει ότι, σε μια προσπάθεια να φανεί το κίνημα πιο παγκόσμιο και λιγότερο επικεντρωμένο στην Αμερική, το Harvard άρχισε να χρηματοδοτεί προγράμματα έρευνας για την ηλιακή γεωμηχανική σε αναπτυσσόμενες χώρες. Πάντως, το 2022 ο Λευκός Οίκος ξεκίνησε ένα πενταετές πρόγραμμα έρευνας για την ηλιακή γεωμηχανική, και η Κομισιόν αναφέρει σε μια προσεκτική διατύπωση ότι θα υποστηρίξει «τις διεθνείς προσπάθειες για τη συνολική αξιολόγηση των κινδύνων και των αβεβαιοτήτων» της γεωμηχανικής και θα προωθήσει συζητήσεις για ένα πιθανό διεθνές πλαίσιο διακυβέρνησής της, καθώς και της σχετικής έρευνας.

Συνήθως, όταν η Silicon Valley, τα ισχυρά φιλανθρωπικά ιδρύματα της Αμερικής και οργανισμοί όπως το Ινστιτούτο Aspen αρχίζουν να επενδύουν χρήματα σε κάποιο πρότζεκτ, αυξάνονται οι πιθανότητες να το βρούμε όλοι μπροστά μας στο μέλλον, όπως συνέβη με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και πιο πρόσφατα με την τεχνητή νοημοσύνη. Όμως, το πρότζεκτ «γεωμηχανική» ενέχει ειδικής φύσεως κινδύνους και δυσκολίες.

Παίζοντας με το άγνωστο

Το πρώτο, προφανές, πρόβλημα είναι ότι δεν ξέρουμε αν η ηλιακή γεωμηχανική λειτουργεί και ποιες ακριβώς θα ήταν οι επιπτώσεις της. Όσο και αν έχει βελτιωθεί η μετεωρολογική επιστήμη, συχνά δεν μπορεί να προβλέψει με ακρίβεια τον καιρό της επόμενης εβδομάδας. Είναι λοιπόν απορίας άξιο ότι υποστηρικτές της ηλιακής γεωμηχανικής πιστεύουν ότι μπορούν να παίξουν με τα σύννεφα και να αλλάξουν τη χημική σύνθεση της ατμόσφαιρας της Γης, χωρίς αυτό να έχει απρόβλεπτες συνέπειες. Σύνθετα καιρικά συστήματα όπως οι μουσώνες, από τους οποίους εξαρτώνται καλλιέργειες που τρέφουν εκατοντάδες εκατομμύρια ανθρώπους, θα μπορούσαν να διαταραχθούν σοβαρά από τέτοιες παρεμβάσεις. Στην πραγματικότητα δεν μπορούμε καν να προβλέψουμε ποια θα μπορούσαν να είναι τα ενδεχόμενα προβλήματα που θα προκαλέσει η ηλιακή γεωμηχανική στο παγκόσμιο κλίμα, αν και οι επιστήμονες κάνουν πολλές ζοφερές προβλέψεις, όπως η καταστροφή του όζοντος και παγκόσμιες τοξικές βροχοπτώσεις.

Μπορεί προγράμματα όπως αυτό του Harvard να έχουν στη διάθεσή τους όλο και πιο ακριβή υπολογιστικά μοντέλα· όμως, όπως μας εξηγεί ο Μπίερμαν, «τα υπολογιστικά μοντέλα δεν αποτελούν ακριβείς προβλέψεις. Οι επιστήμονες ελπίζουν ότι το σύστημα της Γης θα συμπεριφερθεί σύμφωνα με το μοντέλο τους. Το αν αυτό ισχύει, θα το γνωρίζουμε μόνο αν κάνουμε ένα υπαίθριο πείραμα σε πλανητική κλίμακα. Διότι οτιδήποτε άλλο, μελέτες μοντέλων, σενάρια και μικρής κλίμακας πειράματα, δεν μπορούν να μας πουν πώς θα αντιδράσει ολόκληρο το γήινο σύστημα».

Και αυτό είναι το ιδιαίτερο πρόβλημα της γεωμηχανικής: σε αντίθεση με άλλες τεχνολογίες, δεν μπορεί να δοκιμαστεί σε συνθήκες εργαστηρίου, παρά μόνο απευθείας στην ατμόσφαιρα. Δυστυχώς για εμάς, έχουμε μόνο έναν πλανήτη, και οι πειραματισμοί πάνω του μπορεί να έχουν μη αναστρέψιμες συνέπειες. Τοπικής κλίμακας πειράματα –όπως αυτό που σχεδίαζε το Harvard στη Σουηδία– μπορούν ίσως να γίνουν, αλλά δεν θα μας πουν τι θα συμβεί αν ένας στόλος αεροσκαφών αρχίσει να απελευθερώνει διοξείδιο του θείου ή κάποιο άλλο στοιχείο σε όλη τη στρατόσφαιρα της Γης. «Τα μοντέλα πρέπει να ελέγχονται με πειράματα, και δε θα κάτσω να περιμένω μέχρι να γίνει ένα τέτοιο πείραμα», μας λέει ο Μπίερμαν.

Μια άλλη ανησυχία είναι ο ηθικός κίνδυνος του να εισαγάγουμε τον παράγοντα γεωμηχανική στη συζήτηση για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης. Ήδη η ανθρωπότητα δεν καταφέρνει να κάνει εγκαίρως τις αλλαγές που χρειάζεται για να αποτρέψει την κλιματική κρίση: αν έχουμε στο πίσω μέρος του μυαλού μας πως ίσως κάποιοι επιστήμονες βρουν τη μαγική λύση στο πρόβλημα, μπορεί να κάνουμε ακόμα λιγότερη προσπάθεια, χάνοντας πολύτιμο χρόνο από την ενεργειακή μετάβαση. Ταυτόχρονα, η βιομηχανία ορυκτών καυσίμων και το μπλοκ των πετρελαιοπαραγωγών χωρών μπορεί να τη χρησιμοποιήσουν ως δικαιολογία για να μη μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου τους. Συνεπώς, η γεωμηχανική όχι μόνο δεν αντιμετωπίζει τη ρίζα του προβλήματος, δηλαδή την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα, αλλά μπορεί να μας δημιουργήσει την καταστροφική για την τρέχουσα συγκυρία ψευδαίσθηση ότι δεν χρειάζεται τελικά να αλλάξουμε τίποτα στον τρόπο που ζούμε, παράγουμε και καταναλώνουμε. 

Ούτως ή άλλως, ακόμα και αν καταφέρναμε να μειώσουμε τη θερμοκρασία του πλανήτη, δε θα λύναμε το άλλο πρόβλημα που προκαλεί το υπερβολικό διοξείδιο του άνθρακα που παράγουμε: την όξυνση των ωκεανών της Γης, που ήδη απειλεί ριζικά τα θαλάσσια οικοσυστήματα.

Έλλειψη διακυβέρνησης

Ένα ακόμα σοβαρότερο πρόβλημα είναι η πλήρης έλλειψη ρυθμιστικού πλαισίου, δημόσιας πολιτικής και διακυβέρνησης στον συγκεκριμένο τομέα. Οι ερευνητές στον τομέα της ηλιακής γεωμηχανικής, όπως αυτοί που έπεισαν τον Μπιλ Γκέιτς να χρηματοδοτήσει το πρόγραμμα του Harvard, επικεντρώνονται αποκλειστικά στο τεχνικό και επιστημονικό κομμάτι της υπόθεσης. «Ας πούμε πως έχουμε στη διάθεση μας αυτήν την τεχνολογία. Πώς θα τη διαχειριστούμε; Ποιος θα λαμβάνει τις πολιτικές αποφάσεις για την εφαρμογή της; Ποιος θα έχει το χέρι στον θερμοστάτη, αποφασίζοντας πόσο να ψύξει τον πλανήτη Γη; Οι ερευνητές δεν έχουν δώσει πειστικές απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Ο ΟΗΕ δεν είναι σε καμία περίπτωση σε θέση να λαμβάνει αποφάσεις για πλανητικής εμβέλειας παρεμβάσεις. Χρειαζόμαστε καινούριους θεσμούς και κανείς δεν ξέρει ποιοι ακριβώς θα ήταν», μας λέει ο Μπίερμαν. Προειδοποιεί ακόμα ότι κυκλοφορούν προτάσεις για τη μονομερή λήψη αποφάσεων από μία χώρα όπως π.χ. οι ΗΠΑ, ή για ένα μοντέλο όπως το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, όπου οι ισχυρότερες χώρες θα αποφασίζουν για ζητήματα που αφορούν όλη την ανθρωπότητα με βάση τα δικά τους συμφέροντα. Η μονομερής λήψη αποφάσεων για την εφαρμογή της ηλιακής γεωμηχανικής δεν είναι απίθανη, αφού το κόστος εφαρμογής της είναι αρκετά χαμηλό ώστε να μπορεί να το σηκώσει μια χώρα όπως οι ΗΠΑ, ή ένα μπλοκ εύπορων κρατών. Μάλιστα, το κόστος υπολογίζεται πως είναι χαμηλότερο από αυτό της παγκόσμιας ενεργειακής μετάβασης. Όμως, η μηχανική κλίματος θα μπορούσε να οδηγήσει ακόμα και σε συρράξεις, αν η εφαρμογή της από μία χώρα οδηγούσε σε αρνητικές κλιματικές συνέπειες, όπως ξηρασίες ή πλημμύρες, σε μια άλλη χώρα.

Όλο αυτό θυμίζει την ταινία Don’t Look Up του Netflix, μια σαφή αλληγορία για την κλιματική αλλαγή, όπου τα γεωπολιτικά μπλοκ χωρών προσπαθούν να εκτρέψουν μόνα τους την πορεία του μετεωρίτη που θα χτυπήσει τη Γη χωρίς να συνεργαστούν – και αποτυγχάνουν. 

Η αδυναμία της παγκόσμιας κοινότητας να συνεργαστεί για μια σειρά κρίσιμων για την ανθρωπότητα ζητημάτων, με πρώτο την ίδια την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, μας προειδοποιεί και για έναν άλλο κίνδυνο. Όπως μας εξηγεί η Στέφενς, μπορούμε να φανταστούμε ένα σενάριο όπου η παγκόσμια κοινότητα θα συμφωνήσει να μειώνει τεχνητά τη θερμοκρασία της Γης, π.χ. με έναν στόλο αεροπλάνων που θα απελευθερώνει διαρκώς ανακλαστικά σωματίδια στη στρατόσφαιρα, και ταυτόχρονα συνεχίζουμε να εκπέμπουμε τεράστιες ποσότητες αερίων του θερμοκηπίου. Τι θα γίνει αν ξαφνικά σταματήσει ο στόλος των αεροπλάνων, λόγω κάποιου διπλωματικού επεισοδίου ή κάποιας σύρραξης; Μπορούμε εύκολα να φανταστούμε την κατακόρυφη αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη που θα προκαλέσει το σοκ διακοπής (termination shock), όπως το ονομάζουν οι ειδικοί. Το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα θα λειτουργεί σαν ωρολογιακή βόμβα, και «θα έχουμε δεσμεύσει τα παιδιά μας, και τα παιδιά των παιδιών μας, σε έναν κόσμο εξαρτημένο από τη γεωμηχανική», όπως λέει ο Μπίερμαν. Ο ΟΗΕ, πάντως, προειδοποίησε τον Φεβρουάριο του 2023 πως είναι απαραίτητο ένα ρυθμιστικό πλαίσιο για την έρευνα γύρω από την ηλιακή γεωμηχανική, ώστε να μη γεμίσει ο κόσμος με εταιρείες όπως η Make Sunsets, που πειραματίζεται ανεξέλεγκτα, προσφέροντας «πιστωτικές μονάδες ψύξης» στους πελάτες της για κάθε μπαλόνι με διοξείδιο του θείου που απελευθερώνει στην ατμόσφαιρα.

Image

Οι μέχρι τώρα εμπειρίες της ανθρωπότητας με τη «φυσική» μηχανική κλίματος, δηλαδή τις γιγάντιες εκρήξεις των ηφαιστείων, θα έπρεπε μάλλον να μας έχουν μάθει πόσο ευαίσθητο είναι το παγκόσμιο κλίμα σε τέτοια φαινόμενα και πόσο ανεξέλεγκτες είναι οι συνέπειές τους, παρά να μας ενθαρρύνουν να πειραματιστούμε με την ατμόσφαιρα. Όπως λέει η Ίνγκερ Άντερσεν, διευθύντρια του περιβαλλοντικού προγράμματος του ΟΗΕ, «Έχουμε μόνο μία ατμόσφαιρα. Δεν μπορούμε να διακινδυνεύσουμε να την καταστρέψουμε περαιτέρω, “κόβοντας δρόμο” μέσω μιας μεθόδου που ελάχιστα καταλαβαίνουμε για να διορθώσουμε τη ζημιά που έχουμε ήδη προκαλέσει».

Δεν είναι τυχαίο ότι η κύρια χρηματοδότηση της έρευνας για τη μηχανική κλίματος προέρχεται από ένα περιβάλλον βουτηγμένο στην τεχνολογία και το χρήμα, από ανθρώπους που μέσω των δημιουργημάτων τους έχουν γευτεί ενός είδους παντοδυναμία στην ανθρώπινη κλίμακα. Εφευρέσεις όπως το ίντερνετ, οι προσωπικοί υπολογιστές, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα smartphone και πιο πρόσφατα η τεχνητή νοημοσύνη έχουν πράγματι αλλάξει ριζικά τη ροή της ανθρώπινης ιστορίας. Αυτό δεν σημαίνει ότι κάποια αντίστοιχη εφεύρεση μπορεί να ελέγξει φυσικά φαινόμενα όπως οι ηφαιστειακές εκρήξεις και οι βροχοπτώσεις  – ή να μας σώσει από μια καταστροφή που προκαλούμε μόνοι μας, αυτή του παγκόσμιου κλίματος στο οποίο ευδοκιμεί ο ανθρώπινος πολιτισμός όπως τον ξέρουμε.