Στις 27 Δεκεμβρίου ο Γιούρι Ντμίτριεφ καταδικάστηκε σε φυλάκιση 15 ετών. Κρίθηκε ένοχος για σεξουαλική κακοποίηση της ανήλικης θετής κόρης του. Ο Ντμίτριεφ επιμένει στην αθωότητά του. Η οικογένειά του, οι συνεργάτες και το πλήθος των υποστηρικτών του κάνουν λόγο για κατασκευασμένο κατηγορητήριο, που έχει στόχο να κηλιδώσει τη φήμη του και να απαξιώσει το έργο του.
Στις 28 Δεκεμβρίου, η ρωσική Δικαιοσύνη έδωσε εντολή για τη διάλυση του Μemorial, της μεγαλύτερης και γνωστότερης οργάνωσης για την ιστορική μνήμη και τα ανθρώπινα δικαιώματα στη Ρωσία – πρώτος πρόεδρος της οργάνωσης ήταν ο Αντρέι Ζαχάροφ. Η απόφαση δεν ήρθε σαν κεραυνός εν αιθρία. Τα τελευταία δέκα χρόνια, οι ρωσικές αρχές έχουν καταχωρισμένο το Memorial στη λίστα με τους «ξένους πράκτορες». Ο Ντμίτριεφ είναι ο διευθυντής του παραρτήματος του Memorial στην Καρελία της βορειοδυτικής Ρωσίας.
Για να προκύψει η καταδικαστική απόφαση σε βάρος του χρειάστηκαν πέντε χρόνια και τρεις δίκες, στις δύο εκ των οποίων είχε κριθεί αθώος. «Αυτή η ιστορία είναι τρομακτική. Ακόμη και αν κάποιος δεν γνωρίζει την υπόθεση τόσο καλά όσο εμείς, αν δεν γνωρίζει τόσο καλά τον Ντμίτριεφ και την οικογένειά του, μπορεί να καταλάβει πόσο παράλογο είναι το γεγονός ότι οδηγήθηκε στο δικαστήριο για τρίτη φορά. Αυτό δεν έχει ξαναγίνει», λέει η διευθύντρια του Memorial International Museum Ιρίνα Γκαλκόβα, μιλώντας με το inside story από το γραφείο της στη Μόσχα. «Το μόνο από το οποίο αντλούμε κουράγιο είναι το γεγονός ότι είναι αθώος και έχει το δίκιο με το μέρος του».
Σε λίγες ημέρες, ο Ντμίτριεφ κλείνει τα 66 του χρόνια. Για το πλήθος των υποστηρικτών του μέσα και έξω από τη Ρωσία, είναι θύμα πολιτικής δίωξης – όπως οι χιλιάδες άνθρωποι τις ιστορίες των οποίων φέρνει στο φως εδώ και κοντά τριάντα χρόνια. Για να αφηγηθεί κανείς την ιστορία του πρέπει να γυρίσει πίσω πολλές δεκαετίες, στην περίοδο του Μεγάλου Τρόμου, όπως είναι γνωστά τα χρόνια ανάμεσα στο 1936 και το 1938, όταν κορυφώθηκαν οι σταλινικές εκκαθαρίσεις. Ο ίδιος δεν είχε ακόμη γεννηθεί. Θα ερχόταν, όμως, η ώρα που θα έφτανε να αντιμετωπίζει όσα συνέβησαν τότε σαν προσωπική του υπόθεση.
Ο Ντμίτριεφ είναι ο άνθρωπος χάρη στον οποίο χιλιάδες θύματα της NKVD –της οργάνωσης που προηγήθηκε της KGB– πήραν πίσω το όνομα και τις βιογραφίες τους. Το καλοκαίρι του 1997 έφερε στο φως έναν από τους μεγαλύτερους μαζικούς τάφους στη Ρωσία. Στο δάσος του Σανταρμόχ, στην Καρελία, κοντά στα σύνορα της Ρωσίας με την Φινλανδία, δολοφονήθηκαν το φθινόπωρο του 1937 περισσότεροι από 7.000 άνθρωποι 60 διαφορετικών εθνικοτήτων. Ο Ντμίτριεφ φρόντισε να αναγνωριστούν οι νεκροί, ενημέρωσε τους απογόνους τους, φρόντισε για την ταφή τους και μετέτρεψε το δάσος του μεγάλου τρόμου σε χώρο μνήμης. Κάθε χρόνο, στις 5 Αυγούστου, πραγματοποιείται ένα μνημόσυνο στο οποίο συμμετέχουν διεθνείς αντιπροσωπείες.
Αλλά η αποκάλυψη του Σανταρμόχ ήταν μόνο η αρχή – το ίδιο καλοκαίρι εντόπισε και άνοιξε έναν ακόμη μαζικό τάφο, αυτή τη φορά στο Κράσνι Μπορ, 24 χλμ από την πρωτεύουσα της Καρελίας, Πετροζαντόβσκ, όπου οι δήμιοι της NKVD είχαν ρίξει πάνω από χίλια πτώματα. Ο Ντμίτριεφ βρήκε τα ονόματά τους. Τα επόμενα χρόνια, θα αφοσιωνόταν στις έρευνες για τους δεκάδες χιλιάδες ανθρώπους που τη δεκαετία του 1930 εκτοπίστηκαν στην Καρελία από ολόκληρη τη Σοβιετική Ένωση.
Ο Ντμίτριεφ θα αναλάβει τη διεύθυνση του τοπικού παραρτήματος της οργάνωσης Memorial. Είναι πλέον ένας από τους γνωστότερους ρώσους ερευνητές για την περίοδο των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Όμως δεν είναι μόνο αυτό – γιατί η δουλειά του δεν τελειώνει με τις αποκαλύψεις και τις δημοσιεύσεις, τις οποίες συνεχίζει ακόμη σήμερα, μέσα από τη φυλακή. Πάνω από όλα, ο Ντμίτριεφ ήταν από την αρχή αποφασισμένος ότι δεν θα άφηνε τους νεκρούς να λησμονηθούν. Κανένας δεν θα έπρεπε να ξεχάσει. Επέμενε να κρατάει ζωντανές μνήμες που η επίσημη ιστορία προτιμούσε να σκεπαστούν από τη σκόνη του χρόνου.
Ο Γιούρι Ντμίτριεφ είναι ένας ασυνήθιστος ερευνητής. Δεν έχει σπουδάσει Ιστορία – για ένα μικρό διάστημα σχεδίαζε να γίνει νοσηλευτής, αλλά σύντομα παράτησε τις σπουδές του. Στα νιάτα του έκανε διάφορες δουλειές για να βιοπορίζεται, από κλειδαράς και φύλακας μέχρι ξεναγός. Έτσι απέκτησε μεγάλη εξοικείωση με τα δάση της Καρελίας. Σύμφωνα με όσα έχουν πει και γράψει οι συνεργάτες του, είναι κι ένας ασυνήθιστος άνθρωπος – νευρικός και βωμολόχος αλλά πολύ θερμός και γενναιόδωρος. Η Γκαλκόβα χαμογελάει όταν τη ρωτάω αν είναι πράγματι έτσι. «Είναι εξαιρετικός, είναι πολύ ευφυής. Μπορεί να είναι δύσκολος στην επικοινωνία, αρχικά. Όταν γνωριστήκαμε από κοντά πραγματικά με εντυπωσίασε τόσο πολύ που αποφάσισα να του πάρω μια πολύωρη συνέντευξη. Ήθελα να κατανοήσω τι τον κινητοποιεί», λέει.
Η ρωσίδα ιστορικός εξηγεί ότι είναι πολύ δύσκολο ψυχολογικά να κάνεις αυτό το είδος της έρευνας, να ασχολείσαι ακατάπαυστα με τα εγκλήματα της περιόδου του Μεγάλου Τρόμου, να είσαι διαρκώς ανάμεσα στους νεκρούς, να τους αναζητάς, να ψάχνεις πώς εκτελέστηκαν, να ανοίγεις τάφους. «Όσοι κάνουν αυτή τη δουλειά έχουν αναπτύξει κάποιους αμυντικούς μηχανισμούς για να το αντέχουν. Όλοι εκτός από εκείνον. Ο Ντμίτριεφ κάθε χειμώνα δούλευε στα αρχεία και τα καλοκαίρια οργάνωνε δυο ανασκαφές για να εντοπίσει τους τάφους». Η Γκαλκόβα μου λέει ότι αυτό που τον κινητοποιεί είναι κάτι περισσότερο από το ενδιαφέρον και το πάθος του ερευνητή. «Είναι ένας βαθύς ανθρωπισμός, μια έγνοια για αυτούς τους νεκρούς, που νομίζω συνδέεται με τη θρησκευτική πίστη του. Δεν βλέπει αυτό που κάνει σαν δουλειά, αλλά σαν την αποστολή του, είναι ταγμένος».
Το 1988, ο 32χρονος τότε Ντμίτριεφ εργάζεται εθελοντικά ως βοηθός ενός βουλευτή. Είναι η εποχή της Περεστρόικα και για πρώτη φορά, ο νεαρός Ρώσος δείχνει ενδιαφέρον για την πολιτική. Για το παρελθόν της πατρίδας του λίγα πράγματα γνωρίζει. Αλλά μια μέρα δέχεται ένα τηλεφώνημα που θα αλλάξει την πορεία της ζωής του. Στην άλλη άκρη της γραμμής είναι ένας δημοσιογράφος, ο οποίος θέλει να ενημερώσει ότι κάποιος ανακάλυψε ανθρώπινα οστά, σε έναν αυτοσχέδιο τάφο στο Μπεσοβέτς.
«Είπα στο αφεντικό ότι πρέπει να πάμε εκεί», έχει αφηγηθεί ο ίδιος ο Ντμίτριεφ. Όταν φτάνουν, βρίσκουν μαζεμένους καμιά δεκαπενταριά ανθρώπους – αστυνομικούς, εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης, τον εισαγγελέα, οι οποίοι μοιάζουν να τα έχουν χαμένα. «Δεν ήξεραν από πού να αρχίσουν. Επειδή είχα κάποιες γνώσεις ανατομίας, κατάλαβα πώς ήταν τοποθετημένο κάθε οστό, είδα πού πρέπει να ήταν το κεφάλι κι από εκεί ξέθαψα μέσα από το χώμα το κρανίο – και στο πίσω μέρος βλέπω μια τρύπα. Από σφαίρα».
Και τώρα; Οι παρευρισκόμενοι συμφώνησαν ότι δεν ήταν δική τους δουλειά, καλύτερα να έριχναν πάλι από πάνω χώμα και να τελείωναν με αυτήν την ιστορία. Όλοι εκτός από τον Ντμίτριεφ, που αποφάσισε ότι θα έβγαζε μόνος του όλα τα οστά για να προσφέρει σε εκείνον τον νεκρό μια κανονική ταφή. «Τα επόμενα δυο σαββατοκύριακα πήγα και μάζεψα τα οστά, τα έβαλα σε τσάντες και τα φύλαξα στο γκαράζ μέχρι να έρθει η ώρα να τα κηδέψω. Μια μέρα βρήκα ένα φθαρμένο παπούτσι. Μέσα υπήρχε ένα κομμάτι εφημερίδα που προφανώς συγκρατούσε το πόδι να μην γλιστράει». Το απόκομμα θα βρεθεί στο γραφείο του εισαγγελέα, ο οποίος όμως αρνείται να ασχοληθεί γιατί τα γράμματα δεν διαβάζονται. Ο Ντμίτριεφ θα πάρει ένα λεπτό πινέλο και μαλακό σαπούνι και επί δυο εβδομάδες θα προσπαθεί να το καθαρίσει.
Εκείνο το κομματάκι χαρτί ανήκε σε φύλλο της εφημερίδας Krasnaja Karelia, από τον Σεπτέμβριο του 1937. Ο Ντμίτριεφ βρισκόταν στα ίχνη ενός μαζικού εγκλήματος. Την ίδια περίοδο, ο βουλευτής και αστυνομικός Ιβάν Τσούκιν, συνεργάτης του Memorial, προσπαθεί να καταρτίσει έναν κατάλογο με τα ονόματα και τις ιστορίες των θυμάτων του Μεγάλου Τρόμου στην Καρελία. Ο Ντμίτριεφ προσφέρεται να βοηθήσει στην έρευνα, περνώντας μήνες ολόκληρους στα αρχεία της KGB.
Καθώς δεν του επιτρέπεται να βγάλει φωτοτυπίες, θα αντιγράψει με το χέρι όλες τις λεπτομέρειες για κάθε εκτέλεση που έλαβε χώρα στην περιοχή το 1937 και το 1938, καθώς και όλα τα πρακτικά από τις συνεδριάσεις της Τρόικας της NKVD – δηλαδή των προσώπων που έδιναν τις εντολές θανάτου. Εκείνα τα δυο χρόνια, σχεδόν 11.000 άνθρωποι είχαν εκτελεστεί στην Καρελία. Πουθενά, όμως, δεν αναφερόταν πού ακριβώς είχαν δολοφονηθεί. Αυτή η πληροφορία ήταν άκρως απόρρητη, τη γνώριζαν μόνο οι εκτελεστές τους. Ο Ντμίτριεφ αποφασίζει να ξεκινήσει το ψάξιμο· τους πρώτους μήνες με μοναδικό βοηθό ένα τσοπανόσκυλο.
Το 1997 κι ενώ ο Ντμίτριεφ είναι πια γνωστός σε ολόκληρη την Καρελία για τις έρευνές του, δυο ιστορικοί του Memorial ζητούν τη βοήθειά του για να εντοπίσουν το σημείο στο οποίο είχε εκτελεστεί μια ομάδα από κρατουμένους στις φυλακές των νησιών Σολοβέτσκι. Οι ιστορικοί είχαν διαβάσει τον φάκελο του διοικητή της NKVD Μιχαήλ Ματβέγεφ, ο οποίος είχε επιβλέψει τις εκτελέσεις των πολιτικών κρατουμένων το φθινόπωρο του 1937. Στις αρχές Ιουλίου, ο Ντμίτριεφ και οι συνεργάτες του θα ανακαλύψουν ακόμη περισσότερα από όσα έψαχναν. Στο δάσος του Σανταρμόχ, θαμμένοι σε μαζικούς τάφους δεν ήταν μόνο εκείνοι οι πολιτικοί κρατούμενοι, αλλά χιλιάδες ακόμη, άντρες και γυναίκες – όλα τα κρανία είχαν μια τρύπα από σφαίρα στο πίσω μέρος.Τα ονόματα και οι ιστορίες τους υπήρχαν στα αρχεία – ανάμεσά τους ήταν πάρα πολλοί αξιωματικοί του Λευκού Στρατού, κληρικοί, επιστήμονες, διανοούμενοι. Δυο μήνες αργότερα, τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς, ο Ντμίτριεφ θα ανασκάψει έναν ακόμη μαζικό τάφο, στο Κράσνι Μπορ. Εκεί είχαν εκτελεστεί και πεταχτεί σε λακούβες 1.193 άνθρωποι. Όλοι τους αναγνωρίστηκαν, χάρη στη δουλειά του Ντμίτριεφ. Στις 5 Αυγούστου 1998 ο Ντμίτριεφ θα οργανώσει την πρώτη Διεθνή Ημέρα Μνήμης, που έκτοτε θα πραγματοποιείται κάθε χρόνο, μετατρέποντας το Σανταρμόχ σε ένα από τους γνωστότερους τόπους μαρτυρίου των σταλινικών χρόνων.
Τα επόμενα χρόνια ο Ντμίτριεφ θα συνεχίσει να ψάχνει για εκείνους τους νεκρούς που δεν έχουν ακόμη εντοπιστεί. Για να κάνει τις έρευνές του πρέπει να αναζητά κάθε τόσο χρηματοδότηση, πράγμα που, όπως μου εξηγεί η Γκαλκόβα, δεν είναι καθόλου εύκολο για τους ερευνητές που εργάζονται μακριά από τα μεγάλα αστικά κέντρα της χώρας. Αλλά ο Ντμίτριεφ συνέχιζε ακόμη και με δικά του έξοδα. Και για να συμπληρώσει το εισόδημά του είχε πιάσει δουλειά ως φύλακας. «Αλλά δεν έβλεπε την έρευνά του σαν δουλειά, τίποτε δεν τον σταματούσε», λέει η συνεργάτιδά του.
Το 2008, όταν τα δυο παιδιά από τον πρώτο του γάμο έχουν ενηλικιωθεί και φύγει από το σπίτι, ο Γιούρι Ντμίτριεφ θα παντρευτεί ξανά. Μαζί με τη νέα του σύζυγο αποφασίζουν να γίνουν ανάδοχοι γονείς ενός τρίχρονου κοριτσιού που μεγαλώνει σε ορφανοτροφείο. Η μικρή Νατάσα είναι σοβαρά υποσιτισμένη και η σωματική της ανάπτυξη δεν αντιστοιχεί σε παιδί της ηλικίας της. Ο Ντμίτριεφ έχει επανειλημμένα μιλήσει για την απόφασή του να γίνει ανάδοχος πατέρας, λέει η Γκαλκόβα. Είναι μάλλον απλή η εξήγηση. Είναι ο ίδιος υιοθετημένος κι αισθανόταν ως καθήκον του να φροντίσει κι αυτός με τη σειρά του ένα παιδί χωρίς οικογένεια. «Οι γονείς του τον πήραν από το ορφανοτροφείο όταν ήταν πολύ μικρός. Ο ίδιος δεν το θυμόταν, ήταν κάτι που έμαθε στην εφηβεία του. Αρχικά δυσκολεύτηκε πολύ να το αποδεχτεί, αλλά αργότερα αισθανόταν ότι η υιοθεσία του ήταν κάτι απολύτως φυσικό. Πιστεύει ότι κανένα ανθρώπινο πλάσμα δεν μπορεί να σου είναι ξένο. Ο Ντμίτριεφ νιώθει συγγενής με τα πρόσωπα με τα οποία συνδέεται».
Τα προβλήματά του θα αρχίσουν στο τέλος του 2016. Στις 30 Νοεμβρίου εκείνης της χρονιάς, ο Ντμίτριεφ καλείται να εμφανιστεί στο αστυνομικό τμήμα. Όταν επιστρέψει θα καταλάβει ότι κάποιος έχει διαρρήξει και ψάξει το διαμέρισμά του. Λίγες μέρες αργότερα η αστυνομία θα λάβει μια ανώνυμη καταγγελία ότι ο Γιούρι Ντμίτριεφ βγάζει γυμνές φωτογραφίες της θετής κόρης του. Στις 13 Δεκεμβρίου ο Ντμίτριεφ συλλαμβάνεται. Οι αρχές παίρνουν το παιδί από το σχολείο και το βάζουν σε ίδρυμα. Έναν μήνα αργότερα θα τη στείλουν να μείνει με τη γιαγιά της, σε ένα χωριό της βόρειας Καρελίας.
Ανάμεσα σε 144 φωτογραφίες που έβγαλε ο Ντμίτριεφ μέσα στα οκτώ χρόνια που μεγάλωνε τη Νατάσα, υπήρχαν 9 στις οποίες το παιδί είναι γυμνό. Ποιος ο λόγος να τραβάει κανείς γυμνές φωτογραφίες μιας δεκάχρονης; Ο Ντμίτριεφ εξήγησε ότι ακριβώς επειδή η μικρή είχε προβλήματα ανάπτυξης, κατέγραφε στην πορεία των χρόνων την μικρή πρόοδο που έκανε. Χρειαζόταν τεκμήρια για τις κοινωνικές υπηρεσίες, που παρακολουθούσαν αν το παιδί ζει καλά κοντά του κι έχει τη φροντίδα που χρειάζεται. Μετά την απολογία του, ο Ντμίτριεφ οδηγείται στη φυλακή, όπου θα παραμείνει μέχρι να αρχίσει η δίκη του, τον Ιούνιο του 2017. Στο μεταξύ, στο κατηγορητήριο έχει προστεθεί και το αδίκημα της οπλοκατοχής, γιατί κατά την έρευνα στο διαμέρισμά του βρέθηκε κομμάτι από ένα παλιό όπλο.
Ο πρόεδρος του Ινστιτούτου Σεξολογίας Λεβ Σεγκλόβ, καθώς και άλλοι δυο ανεξάρτητοι εμπειρογνώμονες που θα κληθούν να εκφέρουν γνώμη για τις φωτογραφίες, θα καταθέσουν ότι δεν είναι πορνογραφικές. Μιλώντας, μάλιστα, στην εφημερίδα Νόβαγια Γκαζέτα, ο Σεγκλόβ θα επιβεβαιώσει ότι είναι σύνηθες για πολλούς γιατρούς να καταγράφουν με αυτόν τον τρόπο την ανάπτυξη των παιδιών. Η εξέταση του Ντμίτριεφ, στο μεταξύ, δεν έχει τελειώσει – στις 28 Δεκεμβρίου 2017, τον μεταφέρουν αεροπορικώς στη Μόσχα προκειμένου να εξεταστεί από ειδικό ψυχίατρο. Στο τέλος Ιανουαρίου βγαίνει και αυτή η πραγματογνωμοσύνη: Ο Γιούρι Ντμίτριεφ δεν παρουσιάζει καμία σεξουαλική παρέκκλιση.
Τον Απρίλιο του 2017 κρίνεται αθώος για το αδίκημα της κατοχής παιδικής πορνογραφίας, αλλά ένοχος για το αδίκημα της οπλοκατοχής. Την ίδια μέρα, ο εισαγγελέας ασκεί έφεση κατά της αθωωτικής απόφασης. Η έφεση εκδικάζεται στο Ανώτατο Δικαστήριο της Καρελίας, που ακυρώνει την αθώωση και τον στέλνει σε δεύτερη δίκη. Αυτή τη φορά, γίνεται και βαρύτερο το κατηγορητήριο – τώρα κατηγορείται για «σεξουαλικές πράξεις βίαιου χαρακτήρα σε βάρος ανηλίκου». Ο Ντμίτριεφ θα εξεταστεί και πάλι από ψυχιάτρους, οι οποίοι –όπως και οι συνάδελφοί τους την πρώτη φορά– θα αποφανθούν ότι ο ερευνητής δεν παρουσιάζει σεξουαλικές παρεκκλίσεις. Η υπόθεση θα φτάσει τελικά στο δικαστήριο τον Ιούλιο του 2020. Και ο Ντμίτριεφ θα κριθεί για δεύτερη φορά αθώος. Θα κριθεί ένοχος μόνο για την οπλοκατοχή και θα καταδικαστεί σε φυλάκιση 3,5 ετών. Όμως λίγες μέρες αργότερα ο εισαγγελέας ασκεί πάλι έφεση. Το Ανώτατο Δικαστήριο της Καρελίας κάνει δεκτό το αίτημά του να ακυρωθεί, για δεύτερη φορά, η αθώωση. Μετά από αναβολές λόγω της πανδημίας, η τρίτη δίκη του Ντμίτριεφ θα αρχίσει τον Απρίλιο του 2021.
Ρωτάω την Ιρίνα Γκαλκόβα πώς εξηγεί αυτήν την επιμονή των εισαγγελικών αρχών να τον στέλνουν ξανά και ξανά σε δίκη. «Νομίζω ότι αρχικά δεν περίμεναν ότι η υπόθεση θα έπαιρνε τέτοια δημοσιότητα και ότι θα υπήρχε τέτοιο τεράστιο κύμα υποστήριξης προς το πρόσωπο του Ντμίτριεφ. Πιστεύω ότι είχαν την εντύπωση ότι θα τον καταδικάσουν, θα σπιλώσουν το όνομά του και θα τον εξαφανίσουν από το προσκήνιο. Όμως τα πράγματα δεν εξελίχθηκαν έτσι. Και από ένα σημείο και μετά, υποθέτω, έγινε γι' αυτούς θέμα τιμής να καταφέρουν να κριθεί ένοχος». Ο ίδιος, λέει η Γκαλκόβα, ένιωθε τα τελευταία χρόνια τον κίνδυνο, το αισθανόταν ότι η δουλειά του ήταν δυσάρεστη σε πολλούς. «Και μετά την ακύρωση της δεύτερης αθωωτικής απόφασης, ήταν σίγουρος για την εξέλιξη που θα είχε η υπόθεση. Την περίμενε την καταδίκη, όπως μου έγραφε σε μια από τις επιστολές του».
Υπάρχει μια ενδιαφέρουσα σύμπτωση, σε ό,τι αφορά την περίοδο που ξεκίνησε η περιπέτεια του Γιούρι Ντμίτριεφ. Λίγους μήνες προτού συλληφθεί, τον Ιούλιο του 2016, δύο ιστορικοί από το πανεπιστήμιο του Πετροζαντόβσκ, ο πρόεδρος του τμήματος Ιστορίας Σεργκέι Βερίγκιν και ο λέκτορας Γιούρι Κίλιν, παρουσίασαν μια νέα θεωρία, σύμφωνα με την οποία ήταν πολύ πιθανό ότι, κατά την περίοδο του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, οι φινλανδικές κατοχικές δυνάμεις εκτέλεσαν και έθαψαν στο Σανταρμόχ σοβιετικούς κρατουμένους. Η υπόθεση των δυο ιστορικών, όμως, δεν στηριζόταν σε κανένα απολύτως στοιχείο.
Κι όμως, με άρθρο του στον Τύπο ο Κίλιν ισχυριζόταν ότι οι Φινλανδοί είχαν μεταφέρει σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου στο δάσος του Σανταρμόχ όπου τους εκτέλεσαν. Λίγες ημέρες αργότερα, η ρωσική φιλοκυβερνητική εφημερίδα Ιζβέστια δημοσίευε ρεπορτάζ που στήριζε τους ισχυρισμούς του Κίλιν, με τον τίτλο «Η δεύτερη αλήθεια του Σανταρμόχ». Πηγαίνοντας ακόμη παραπέρα, το τηλεοπτικό κανάλι του ρωσικού υπουργείου Άμυνας υποστήριξε ότι περίπου 20.000 σοβιετικοί αιχμάλωτοι πολέμου ήταν θαμμένοι στο Σανταρμόχ, κατηγορώντας το Memorial για επιλεκτική ανάγνωση της ιστορίας.Οι ισχυρισμοί του Κίλιν –τους οποίους απορρίπτουν και οι Φινλανδοί ιστορικοί του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου– έχουν την υποστήριξη μιας οργάνωσης που βρίσκεται πολύ κοντά στο Κρεμλίνο. Η Ρωσική Εταιρεία Στρατιωτικής Ιστορίας κατάφερε, μάλιστα, να οργανώσει μια επιχείρηση ανασκαφών στο Σανταρμόχ, ξεθάβοντας τα οστά κάτω από τα μνήματα, προκειμένου να αποδείξουν ότι αυτά ανήκαν σε σοβιετικούς αιχμαλώτους πολέμου. «Η υπόθεση αυτή δεν έχει καμιά απολύτως επιστημονική βάση. Είναι θεμιτό να θέτει κανείς ερωτήματα, αλλά όταν αποδεικνύεται ότι δεν ευσταθούν, ότι δεν υπάρχει καμιά σχέση με την πραγματικότητα, τότε τα εγκαταλείπει», παρατηρεί η Γκαλκόβα. «Χωρίς στοιχεία δεν έχεις κανένα λόγο να σκάβεις. Αυτοί οι δυο ιστορικοί παραχαράσσουν την ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, είναι πολύ θλιβερό».
Τον περασμένο Φεβρουάριο, το ρωσικό σάιτ ερευνητικής δημοσιογραφίας Proekt δημοσίευσε ένα ρεπορτάζ σύμφωνα με το οποίο πίσω από τις διώξεις κατά του Γιούρι Ντμίτριεφ βρίσκεται πρώην επικεφαλής της FSB στην Καρελία και νυν σύμβουλος του προέδρου Πούτιν, ο στρατηγός Ανατόλι Σερίσεφ. Όπως ανέφερε το ρεπορτάζ, το 2016 το Memorial είχε δώσει στη δημοσιότητα έναν κατάλογο με τα ονόματα και τα εγκλήματα αξιωματικών της NKVD. Εκείνη την περίοδο ο Γιούρι Ντμίτριεφ άρχισε να δέχεται απειλητικά τηλεφωνήματα.
Ανάμεσα στα ονόματα που περιλαμβάνονταν στη λίστα του Memorial ήταν και εκείνο του Βασίλι Μιχαήλοβιτς Σερίσεφ, ο οποίος ήταν υπεύθυνος για «μαζικές αδικαιολόγητες συλλήψεις» την περίοδο των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Ήταν ο Βασίλι συγγενής του Ανατόλι Σερίσεφ; Αυτό υποστηρίζει το Proekt, επισημαίνοντας ότι καθεμιά από τις εξελίξεις στην υπόθεση Ντμίτριεφ συμπίπτει με μια αλλαγή στην επαγγελματική κατάσταση του Ανατόλι Σερίσεφ.
Ποιες ήταν αυτές; Η δίωξη του ερευνητή αρχίζει την εποχή που επικεφαλής της FSB στην Καρελία είναι ο Σερίσεφ. Όταν αυτός μετατίθεται από την FSB στο τελωνείο, η υπόθεση παγώνει. Στη συνέχεια, όμως, ο στρατηγός γίνεται σύμβουλος του Πούτιν – μεταξύ άλλων, αναλαμβάνει να εποπτεύει τους διορισμούς των δικαστικών. Και από εκείνη τη στιγμή οι εξελίξεις σε βάρος του Ντμίτριεφ επιταχύνονται. Πάντως ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου Ντμίτρι Πεσκόφ είχε σπεύσει να διαψεύσει οποιαδήποτε ανάμιξη του προεδρικού συμβούλου. Η Γκαλκόβα δεν θέλει να σχολιάσει – «είναι μια υπόθεση που έχει γίνει», λέει μόνο.
Η ρωσίδα ιστορικός λέει ότι είναι συγκινητική η διεθνής κινητοποίηση και το ενδιαφέρον για τη μοίρα του Γιούρι Ντμίτριεφ, αλλά δεν μοιάζει αισιόδοξη. «Εάν δεν αλλάξει κάτι, θα περάσει άλλα δέκα χρόνια σε σωφρονιστική αποικία», λέει.
Καθώς ολοκληρώνουμε τη συνομιλία μας, ρωτάω την Ιρίνα Γκαλκόβα εάν ανάμεσα στους χιλιάδες νεκρούς του Σανταρμόχ μπορεί να ήταν και κάποιοι Έλληνες. Η ιστορικός μού υπόσχεται ότι θα το ψάξει. Λίγες ώρες αργότερα, μου στέλνει τα ονόματα τριών αντρών. Μου γράφει ότι «Γεννήθηκαν στην ΕΣΣΔ και ήταν σοβιετικοί πολίτες, αλλά στις λίστες της NKVD αναφέρονταν ως ελληνικής εθνικότητας»:
Σε μία από τις συνεντεύξεις του, ο Γιούρι Ντμίτριεφ είχε πει ότι μπορούσε να ακούσει τις φωνές των νεκρών· τις νύχτες που έμενε ξάγρυπνος μελετώντας τις καρτέλες με τα ονόματά τους στο αρχείο του, ή όταν θρόιζαν τα κλαδιά των δέντρων στο δάσος.
Μερικά από τα άρθρα μας για τα οποία είμαστε περήφανοι!
Γραφτείτε συνδρομητές και διαβάστε καθημερινά ένα νέο long read που αξίζει τον χρόνο σας. Μετράμε ήδη πάνω από 3.000 ιστορίες. Θα σας γίνει συνήθεια.
Σχόλια