Το ζήτημα της κατασπατάλησης των πόρων του προσφυγικού εξακολουθεί να απασχολεί και βρέθηκε μεταξύ εκείνων που αναδείχθηκαν στο #YourStory2, καθώς η σχετική ιδέα του συνδρομητή μας, Ισαάκ Ξανθόπουλου, αναδείχθηκε 2η. Το inside story εγκαινιάζει μια σειρά από ρεπορτάζ, που σκοπό έχουν να εξακριβώσουν τι πραγματικά απέγιναν τα χρήματα του προσφυγικού.
Οι αποκαλύψεις του προηγούμενου ρεπορτάζ μας, που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2017, αφορούσαν την παραγγελία και πληρωμή υπερπολλαπλάσιων μεριδών από αυτές που χρειάζονταν σε πέντε κέντρα φιλοξενίας της Ελλάδας, και βρήκαν τον δρόμο τους για τη Βουλή μέσα από σχετικές ερωτήσεις βουλευτών. Τον Σεπτέμβριο του 2018, η Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Καταπολέμησης της Απάτης (OLAF) παραδέχθηκε πως διεξάγει έρευνα για κοινοτικά κονδύλια ύψους 52 εκατ. ευρώ που έχουν διατεθεί για την σίτιση των προσφύγων. Το inside story ερεύνησε τι ισχύει με το φαγητό που παρέχεται στους πρόσφυγες, σε τι ποσοστό καταναλώνεται πράγματι και πόσο κατάλληλο προς κατανάλωση είναι.
Για υπερβολικά πολλούς μήνες, και σε ανησυχητικά πολλά καμπ ανά την Ελλάδα, αποτελούσε κοινό μυστικό μεταξύ όσων παρίσταντο πως ένα πολύ μεγάλο μέρος των γευμάτων που προσφέρονταν δεν κατέληγε στα στομάχια των προσφύγων, αλλά στα σκουπίδια. Τι φταίει για αυτό; Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ύπατης Αρμοστείας, ο αριθμός των προσφύγων που έφτασαν μέσω θαλάσσης από την Τουρκία στην Ελλάδα, από το 2014 έως και σήμερα, ξεπερνά ελαφρά το 1,1 εκατομμύριο. Η συντριπτική τους πλειοψηφία κατάφερε να συνεχίσει το πολυπόθητο ταξίδι προς την κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Για τους υπόλοιπους, καθώς και τους νεοαφιχθέντες (οι ροές σήμερα είναι 80-100 άτομα ημερησίως), δημιουργήθηκαν και λειτούργησαν διάφορες δομές φιλοξενίας στην ηπειρωτική Ελλάδα και τα νησιά του Αιγαίου, οι οποίες βρίσκονται υπό την ευθύνη των ελληνικών Αρχών.
| 2014 | 41.038 |
| 2015 | 856.723 |
| 2016 | 173.450 |
| 2017 | 29.718 |
| 2018* | 24.345 |
| Πηγή: Ύπατη Αρμοστεία | |
| * (Έως 7 Οκτωβρίου 2018) |
Την άνοιξη του 2016 ακούγεται μια φράση-κλειδί για τη συνέχεια. Ύστερα από το κλείσιμο των συνόρων της πΓΔΜ, προκύπτει η ανάγκη σίτισης των χιλιάδων προσφύγων που βρίσκονται εγκλωβισμένοι στην Ειδομένη. Όταν τίθεται το ζήτημα, ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Πάνος Καμμένος, εμφατικά διευκρινίζει πως «ο στρατός δεν είναι κέτερινγκ», εκφράζοντας την αντίθεσή του σε πιθανή ανάληψη αυτής της υποχρέωσης από το υπουργείο του, που είχε αφήσει να εννοηθεί ο αναπληρωτής υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Νίκος Τόσκας. Τελικά, ο στρατός πράγματι μένει εκτός της σίτισης εκεί, αλλά στις εβδομάδες που ακολουθούν οι Ένοπλες Δυνάμεις, που «έτρεχαν» ήδη την σίτιση σε άλλες δομές φιλοξενίας, ορίζονται πλέον υπεύθυνες για την σίτιση σχεδόν στο σύνολο των καμπ της χώρας, στη βάση των νόμων 4368/2016 και 4412/2016. Έτσι, γυρίζοντας ακριβώς δύο χρόνια πίσω, στο εβδομαδιαίο Δελτίο Τύπου της 14ης Οκτωβρίου, οι Ένοπλες Δυνάμεις παρουσιάζονται ήδη να σιτίζουν 30.886 πρόσφυγες.
Αυτός άλλωστε είναι ο λόγος που το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, που έχει λάβει μεγαλύτερη χρηματοδότηση από κάθε άλλο υπουργείο για το προσφυγικό, δέχθηκε περίπου τα μισά (48 εκατ. ευρώ) από τα σχεδόν 100 εκατ. ευρώ της έως σήμερα χρηματοδότησής του από κοινοτικούς πόρους. Αναφερόμενες στην ανάθεση της συγκεκριμένης αρμοδιότητας στις Ένοπλες Δυνάμεις, πηγές από το υπουργείο Εθνικής Άμυνας την αποδίδουν στην «πρότερη εμπειρία των Ε.Δ. σε ανάλογες περιστάσεις και την αυξημένη οργανωτική τους ικανότητα», σε σύγκριση με άλλες κρατικές οντότητες, καθώς θεωρούνται ο μοναδικός οργανισμός που θα μπορούσε να αντεπεξέλθει στην ιδιαιτερότητα τέτοιων αναγκών, εντός τόσο ασφυκτικών χρονικά πλαισίων.
Η ανάθεση της σίτισης των διαμενόντων σε μια δομή φιλοξενίας γίνεται χωρίς να δημοσιευτεί προκήρυξη, μέσω διαγωνισμού που έχει μορφή του κατεπείγοντος. Αυτό συμβαίνει άσχετα με τις ροές (που αυξάνονται και μειώνονται ανάλογα με τη χρονική στιγμή) και τις συνθήκες που μπορεί να δικαιολογούν το «κατεπείγον» (όπως π.χ. στα νησιά του Αιγαίου, με την πιθανότητα απρόβλεπτων, νέων ροών), ή όχι (όπως σε καμπ της ηπειρωτικής Ελλάδας, όπου επί πολλούς μήνες επικρατεί μια κανονικότητα).
Περνώντας στο πρακτικό κομμάτι της σίτισης, τα πράγματα έχουν ως εξής. Αρχικά, αρμόδια για κάθε δομή φιλοξενίας ορίζεται τοπική στρατιωτική μονάδα, η οποία μπορεί να ανήκει είτε στον στρατό ξηράς, είτε στο πολεμικό ναυτικό, είτε στην αεροπορία. Ενδεικτικά, για τα κέντρα φιλοξενίας σε Οινόφυτα και Ριτσώνα υπεύθυνη είναι η 114η Πτέρυγα Μάχης, για το κέντρο φιλοξενίας της Νέας Καβάλας η 33η Μ/Κ Ταξιαρχία «Σύνταγμα Κυδωνίων», για τα κέντρα φιλοξενίας των Ιωαννίνων η 8 Μ/Π Ταξιαρχία και για το ΚΥΤ Μόριας, δηλαδή τη δομή της Μυτιλήνης που συνήθως μονοπωλεί την προσοχή, η 98η Ανωτέρα Διοίκηση Ταγμάτων Εθνοφυλακής «Αρχιπελάγους».
Αυτές οι στρατιωτικές μονάδες είναι υπεύθυνες για την συγκρότηση «Επιτροπών Διενέργειας – Αξιολόγησης Διαπραγμάτευσης για την Παροχή Υπηρεσιών Σίτισης». Πρόκειται για τριμελείς επιτροπές που αποτελούνται από έναν πρόεδρο και δύο μέλη, το νεότερο εκ των οποίο εκτελεί χρέη γραμματέα. Υπάρχουν τρία ακόμη αναπληρωματικά μέλη.
Εδώ ένα ενδεικτικό έγγραφο από την συγκρότηση σχετικής επιτροπής στην Ριτσώνα:
Έργο τους είναι «η γνωμοδότηση επί θεμάτων αξιολόγησης προσφορών, κάθε θέματος που προκύπτει κατά τη διενέργεια του διαγωνισμού, ως και κατά την εκτέλεση της σύμβασης, συντάσσοντας ανάλογα πρακτικά». Ουσιαστικά, οι επιτροπές πραγματοποιούν τον διαγωνισμό, μέσα από τον οποίο, όπως γράφαμε σε παλαιότερό μας ρεπορτάζ, αναδεικνύεται ο πάροχος που προσφέρει το μεγαλύτερο ποσοστό έκπτωσης επί της τιμής των 4,73 ευρώ προ ΦΠΑ, ή αλλιώς 5,87 ευρώ με ΦΠΑ, που ο στρατός έχει ορίσει ως ανώτατη τιμή κατά άτομο και ημέρα για τρία γεύματα.
Όταν αναδειχθεί ο μειοδότης, συγκροτείται η «Πρωτοβάθμια Επιτροπή Παραλαβής για την Παροχή Υπηρεσιών Σίτισης». Όσον αφορά τη σύστασή της, ισχύει ό,τι και στις επιτροπές διαπραγμάτευσης: ένας πρόεδρος, ένα μέλος, ένας γραμματέας, τρία αναπληρωματικά μέλη. Έργο της είναι «η οριστική, ποιοτική και ποσοτική παραλαβή των παρεχόμενων υπηρεσιών σίτισης (catering)» από την προμηθεύτρια εταιρεία.
Για τον αριθμό των προσφύγων που διαμένουν στο καμπ, με την επιτροπή παραλαβής βρίσκεται σε επικοινωνία ο συντονιστής της δομής, που είναι συνήθως είτε η Ύπατη Αρμοστεία, είτε ο Διεθνής Οργανισμός Μετανάστευσης (ΔΟΜ), είτε κάποια μεγάλη ΜΚΟ (π.χ. DRC). Στη διαδικασία παραλαβής του φαγητού παρίσταται και ο προμηθευτής, ενώ η επιτροπή λαμβάνει δείγματα των γευμάτων για εργαστηριακό έλεγχο σε (στρατιωτικό ή άλλο) χημείο και συντάσσει καθημερινά ένα πρωτόκολλο παραλαβής. Σε περίπτωση που η επιτροπή κρίνει ότι τα παρεχόμενα γεύματα δεν πληρούν τους όρους της σύμβασης, συντάσσει πρωτόκολλο απόρριψης, εξηγώντας τους λόγους της απόφασής της.
Εδώ ένα ενδεικτικό έγγραφο από την συγκρότηση σχετικής επιτροπής:
Στη διάρκεια αυτών των χρόνων οι πρόσφυγες χρειάστηκε να διαμαρτυρηθούν πολλές φορές για την ποιότητα του φαγητού που τους προσφέρθηκε, σημάδι πως ίσως οι έλεγχοι των αρμόδιων επιτροπών δεν απέτρεψαν τις παραβάσεις. Διαμαρτυρίες έχουν γίνει στα περισσότερα καμπ: από το Ωραιόκαστρο Θεσσαλονίκης, τις εγκαταστάσεις ΜΟΖΑ του Βόλου, ή τον χώρο του πρώην Ατλάντικ στα Τρίκαλα, μέχρι το σύνολο των κέντρων φιλοξενίας των Ιωαννίνων, την Αλεξάνδρεια Ημαθίας, και φυσικά την Κω (όχι μόνο μία φορά).
Αποτελεί αρμοδιότητα της εκάστοτε επιτροπής η διασφάλιση των όρων της συμφωνίας και της παροχής κατάλληλου φαγητού στους πρόσφυγες. Σε περίπτωση μη τήρησης των όρων από την πλευρά του προμηθευτή, προβλέπονται μια σειρά από κυρώσεις, που κυμαίνονται από την επίπληξη και το χρηματικό πρόστιμο μέχρι την κήρυξή του ως «εκπτώτου». Πρόκειται όμως για μία αρμοδιότητα που, όπως θα δούμε στα παραδείγματα που ακολουθούν, ασκείται με αμφίβολη συνέπεια, με αποτέλεσμα εκατομμύρια ευρώ να δίνονται για μερίδες φαγητού που αγοράζονται δίχως να αξιοποιηθούν.
Η ιδέα της δημιουργίας ενός κέντρου φιλοξενίας στο πρώην στρατόπεδο Γερακίνη στη Μαλακάσα έγινε δεκτή με επιφυλάξεις, δεδομένου ότι πρόκειται για μια περιοχή με συχνές βροχοπτώσεις. Ωστόσο, η ανάγκη αποσυμφόρησης του λιμανιού του Πειραιά επίσπευσε τις διαδικασίες και στο καμπ χωρητικότητας 1.000 ατόμων μεταφέρθηκαν στις 11 Μαρτίου 2016 οι πρώτοι 700 πρόσφυγες, που χρειάστηκε τους πρώτους μήνες να μείνουν σε σκηνές, μέχρι να εξασφαλιστούν τα κοντέινερ.
Στο inside story μίλησαν δύο άνθρωποι (ένας στρατιώτης που κατά την θητεία του συμμετείχε στη διανομή του φαγητού και ένας διερμηνέας) που βρέθηκαν στη δομή φιλοξενίας της Μαλακάσας το διάστημα 2016-2017. Σύμφωνα με τις μαρτυρίες τους, το μεγαλύτερο μέρος των τριών γευμάτων που προσφέρονταν καθημερινά, δεν καταναλωνόταν. Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό οφειλόταν στην ποιότητα του φαγητού, που το καθιστούσε τελείως ακατάλληλο προς βρώση ή στο ότι το ίδιο γεύμα επαναλαμβανόταν ξανά και ξανά, συνεχόμενα για μέρες, προξενώντας αγανάκτηση. Άλλες φορές, τα γεύματα που δίνονταν ήταν τελείως ξένα προς την κουλτούρα του πληθυσμού που διέμενε στο καμπ, που ήταν στην πλειοψηφία του αφγανικής καταγωγής.
Ωστόσο, καθ' όλο αυτό το διάστημα η αρμόδια επιτροπή διενέργειας υπέγραφε, ανάλογα με την περίοδο, συμβάσεις για την σίτιση από 500 έως 1.500 ατόμων ημερησίως, επί των ίδιων μενού και με την αρμόδια επιτροπή ελέγχου προφανώς να μην εντοπίζει κάτι το μεμπτό στο φαγητό. Το μηνιαίο κόστος των συμβάσεων αυτών προσέγγιζε έως και τις 200.000 ευρώ, όταν ο πληθυσμός στο καμπ ήταν ο ανώτατος. Και πώς τρέφονταν οι πρόσφυγες;
Στο inside story υπογραμμίζεται πως δεν ήταν σπάνιο να συναντήσει κανείς τις γυναίκες από το κέντρο φιλοξενίας να ψωνίζουν τις Πέμπτες στην τοπική λαϊκή για το μαγείρεμα της εβδομάδας, με ίδιους χρηματικούς πόρους και εξοπλισμό, ενώ και η ισπανική ΜΚΟ Remar, που βρισκόταν στο καμπ για την παροχή άλλων υπηρεσιών, είχε προχωρήσει στην καθημερινή παρασκευή και διάθεση σούπας ή συνοδευτικών.
«Για εμάς δεν είχε να κάνει τόσο με το ζήτημα της ποιότητας του φαγητού, που ωστόσο είναι γεγονός πως θα επιδεχόταν βελτίωσης, αλλά και με το ότι ενώ π.χ. ήταν χειμώνας και έκανε κρύο, το φαγητό που παρεχόταν στους πρόσφυγες τις περισσότερες φορές ήταν κρύο», λένε μιλώντας στο inside story ο Χοσέ και ο Πάμπλο, πατέρας και γιος, που εργάζονται στην Remar. «Οπότε, αυτό που κάναμε ήταν να μαγειρεύουμε συνοδευτικά, αλλά ζεστά γεύματα, για να έχουν κι εκείνοι ένα ζεστό πιάτο φαγητό».
Για περίπου έναν χρόνο μαγείρευαν καθημερινά σε 9 καζάνια των 60 λίτρων έκαστο, σούπα διαφόρων ειδών. «Τώρα όμως οι περισσότεροι πρόσφυγες έχουν το μηνιαίο επίδομα για να μαγειρεύουν οι ίδιοι, οπότε προσφέρουμε ακόμη κάποιες σούπες όπως και τσάι, αλλά λιγότερο, και σαν συνοδευτικά πλέον. Πάντως οφείλω να πω ότι το φαγητό που παρέχεται σε εκείνους που δεν έχουν λάβει ακόμη το μηνιαίο επίδομα στην Μαλακάσα, είναι πολύ καλύτερο από αυτό στην Μόρια, όπου η Remar είναι αρμόδια για την διανομή του φαγητού», λέει ο Πάμπλο, έχοντας επιστρέψει μόλις λίγες ώρες πριν την συνάντησή μας από την Μυτιλήνη.
Υπενθυμίζεται πως στις δομές όπου παρέχεται συσσίτιο, κάθε πρόσφυγας δίχως οικογένεια λαμβάνει επίδομα ύψους 90 ευρώ το μήνα, που για τις οικογένειες αυξάνεται ανάλογα με τον αριθμό των μελών τους, και με όριο τα 330 ευρώ για επταμελείς ή μεγαλύτερες οικογένειες. Στις δομές χωρίς συσσίτιο οι μόνοι πρόσφυγες παίρνουν 150 ευρώ το μήνα και οι επταμελείς ή μεγαλύτερες οικογένειες 550 ευρώ. Το πρόγραμμα δεν χρηματοδοτείται από ελληνικούς, αλλά ευρωπαϊκούς πόρους, και συγκεκριμένα το ευρωπαϊκό ταμείο έκτακτης ανθρωπιστικής βοήθειας (ECHO).
Ένα άλλο παράδειγμα αποτελεί η περίπτωση της δομής φιλοξενίας της Ριτσώνας, στο πρώην 2ο ΑΚΕΠ, χωρητικότητας περίπου 1.000 ατόμων, που άνοιξε επίσης την Ανοιξη του 2016. Σύμφωνα με εργαζομένους ΜΚΟ που εργάστηκαν στο καμπ το ίδιο διάστημα και μίλησαν στο inside story με την προϋπόθεση να παραμείνουν ανώνυμοι, σε ποσοστό τουλάχιστον 70-80% ούτε και εκεί το φαγητό που παρεχόταν στους πρόσφυγες καταναλωνόταν, εδώ όμως συγκεκριμένα λόγω της κακής του ποιότητας. Μάλιστα, και οι ίδιοι οι πρόσφυγες δεν δίσταζαν να παραδεχτούν ανοιχτά σε παλιότερο ρεπορτάζ πως το φαγητό ήταν τόσο ακατάλληλο, που οι ίδιοι έπαιρναν κάθε ημέρα από το κέτερινγκ μόνο το ψωμί και το νερό.
Και πάλι όμως η σίτιση συνέχισε να παρέχεται κανονικά, από την ίδια εταιρεία με εξαίρεση ένα μικρό διάλειμμα. Η εταιρεία «ΠΟΤ&ΠΑΝ ΦΟΥΝΤΣΕΡΒΙΣ» θεωρείται μια από τις μεγάλες «παίκτριες» στο προσφυγικό, το οποίο έχει γιγαντώσει τις δραστηριότητες της, με το σύνολο της συναλλαγής της με το υπουργείο Εθνικής Άμυνας να αφορά σε πολλά εκατομμύρια ευρώ.
Πόσα χρήματα ξοδεύτηκαν άσκοπα; Εάν ξεκινήσουμε απλώς από τον μήνα δημοσίευσης του ρεπορτάζ, Νοέμβριο του 2016, και υπολογίσουμε το συνολικό ποσό από τις συμβάσεις που συνάπτονται μέχρι και το τέλος Απριλίου 2017, όταν σταμάτησε το catering και οι πρόσφυγες ανέλαβαν οι ίδιοι την σίτισή τους, προκύπτει ένα τεράστιο συνολικό ποσό για την σίτιση των ατόμων, ο αριθμός των οποίων κυμαινόταν μεταξύ 720 και 758.
Συγκεκριμένα:
Στις 26 Απριλίου 2017 έχουμε την κατακύρωση σίτισης για ακόμη μια φορά στην εταιρεία «ΠΟΤ&ΠΑΝ ΦΟΥΝΤΣΕΡΒΙΣ Α.Ε.», και πάλι με έκπτωση 43,80%, για κάλυψη αναγκών έως του ποσού των 20.000 ευρώ, και έναρξη της σύμβασης από την επομένη, 27 Απριλίου 2017. Ωστόσο, πρόκειται για σύμβαση που βρέθηκε σε ισχύ για λίγες μόνο ημέρες, καθώς στο Δελτίο Τύπου της 5ης Μαΐου των Ενόπλων Δυνάμεων η σίτιση των προσφύγων φαίνεται να έχει περάσει ήδη στο πρόγραμμα Cash4Food, οπότε δεν θα την συμπεριλάβουμε στον υπολογισμό μας (παρότι το ποσό δεν είναι αμελητέο, αφού για την ημερήσια σίτιση των 758 κατοίκων του καμπ άγγιξε τις 2.500 ευρώ).
Παίρνοντας μόνο το διάστημα που εξετάσαμε, λοιπόν, συμπεραίνουμε πως το συνολικό ποσό που δόθηκε για σίτιση των προσφύγων προσεγγίζει τις 650.000 ευρώ. Αντιλαμβάνεται κανείς πως υπολογίζοντας και τους μήνες που προηγήθηκαν, για αρκετούς εκ των οποίων η έκπτωση ήταν λιγότερο γενναία (ορισμένες φορές λίγων λεπτών του ευρώ), το ποσό για σίτιση που, κατ' ομολογία προσφύγων και εργαζομένων ΜΚΟ, «δεν τρωγόταν», γιγαντώνεται.
| Εταιρεία | 2016 | 2015 | Μεταβολή |
| Ποτ & Παν Φουντσέρβις A.E. Παραγωγή Γευμάτων | 12,014 | 5,779 | 107,89% |
| Salas Inter. Group Εκδηλώσεις Α.Ε. | 5,168 | 2,265 | 128,17% |
| Πηγή: Οικονομικές καταστάσεις εταιρειών |
Πώς διασφαλιζόταν η σίτιση των προσφύγων; Αφενός, από ίδιους πόρους των προσφύγων, είτε από χρήματα που είχαν στην άκρη, είτε από την χρηματική ενίσχυση που λάμβαναν από την Ευρωπαϊκή Ένωση. Αφετέρου, από τις πρωτοβουλίες ΜΚΟ, εθελοντών και αλληλεγγύων, όπως συνέβη με την περίπτωση της Remar στην Μαλακάσα ή της Πύρνας στο κέντρο φιλοξενίας της Μυρσίνης Ηλείας, που παρείχε κουζίνες για να μαγειρεύουν οι ίδιοι οι πρόσφυγες το φαγητό τους, λόγω των τεράστιων προβλημάτων με το φαγητό που προμήθευε η εταιρεία «Korinthian Palace».
Στην Ριτσώνα λειτουργούσε (και λειτουργεί) το Cafe Rits, το οποίο ξεκίνησε με πρωτοβουλία της Αμερικανίδας Κάρολιν Ρόκαφελοου, που αξιοποιώντας τις γνωριμίες της από τον τραπεζικό τομέα διασφάλιζε σημαντικές ποσότητες τροφίμων για να μαγειρεύονται επί τόπου για τους πρόσφυγες, ή από αυτούς.
«Εργαστήκαμε για να δούμε τι είδους φαγητά αρέσουν στον πληθυσμό του κέντρου, που ήταν κυρίως συριακής καταγωγής, και συνειδητοποιήσαμε πως το μαγείρεμα αποτελεί μεγάλο μέρος της συριακής κουλτούρας. Οπότε το να έχουν οι ίδιοι τα υλικά ήταν κάτι που προτιμούσαν. Όσον αφορά το φαγητό που τους παρεχόταν από το catering, ήταν διστακτικοί, δεν τους άρεσε που ήταν πακεταρισμένο σε αυτά τα μαύρα δοχεία, ήταν άγευστο και μερικές φορές χρειαζόταν να το ξαναμαγειρέψουν», υπογραμμίζεται στο inside story από την ομάδα του Cafe Rits.
Μάλιστα, κάνοντας τις δικές του αναλύσεις στο παρεχόμενο φαγητό, το Cafe Rits έκανε μια έγγραφη πρόταση με μια σειρά από υποδείξεις στον αρμόδιο αξιωματικό. «Οι προτάσεις μας εστίαζαν στην αξιοποίηση φρέσκων προϊόντων, δίνοντας δουλειά σε ντόπιους παραγωγούς και επιτυγχάνοντας καλές συμφωνίες λόγω της αγοράς σημαντικών ποσοτήτων», σημειώνουν. «Ήταν εξάλλου και οικονομικά πιο συμφέρον από τα χρήματα που ξόδευε ο στρατός. Αλλά δεν είχαμε αποτέλεσμα».
Για τις ειδικές κατηγορίες του πληθυσμού, όπως τις εγκύους, τα βρέφη, τα παιδιά και τους διαβητικούς, προβλέπονται ειδικά μενού, που όμως έχουν κι αυτά τα προβλήματά τους. «Θυμάμαι πως κάθε πρωί έρχονταν γυναίκες έγκυοι και μας ζητούσαν φρέσκα φρούτα και λαχανικά, γιατί τους έλειπαν βιταμίνες», λέει στο inside story η Μίμι Χάπιγκ, συνιδρύτρια της γερμανικής ΜΚΟ Soup and Socks. Το 2016 η Μίμι βρισκόταν στο κέντρο φιλοξενίας του Κατσικά, με 1.200 άτομα, και με τους συνεργάτες της ξεκίνησαν να μαγειρεύουν εμπλέκοντας στην προετοιμασία του φαγητού και τους ίδιους τους πρόσφυγες για έναν μήνα.
«Συνήθως έπαιρναν το φαγητό και το μαγείρευαν ξανά, προσθέτοντας μπαχαρικά κ.λπ., γιατί πολλές φορές ήταν τελείως άγευστο. Ειδικά στην αρχή, φανταστείτε μακαρόνια ή πατάτες χωρίς τίποτα άλλο, καμία σάλτσα. Για τα μωρά και τις εγκύους, μπορούσες να δεις την έλλειψη βιταμινών στο δέρμα και τα χείλη τους, ήταν σαφές πως το φαγητό του στρατού, συχνά το ίδιο επί μέρες και περιέχοντας ελάχιστα λαχανικά, δεν επαρκούσε».
Η Μίμι επισημαίνει ακόμα: «Μπορείτε να φανταστείτε ότι κάθε πρωί, χωρίς καμία εξαίρεση, υπήρχε για πρωινό ένα συσκευασμένο κρουασάν σοκολάτας και ένας συσκευασμένος χυμός του εμπορίου, γεμάτος ζάχαρη και χωρίς να σου δίνει καμία βιταμίνη;». Οι ευάλωτες κατηγορίες στην Ριτσώνα ενισχύονταν με τα απαραίτητα και από το Cafe Rits, και τις ΜΚΟ Lighthouse και Echo.
Υπενθυμίζεται πάντως πως οι συμβάσεις που υπογράφει ο στρατός αφορούν την πλήρη σίτιση των προσφύγων, με πρωινό, μεσημεριανό και βραδινό, ενώ και η ημερήσια κατ' άτομο τιμή δεν μπορεί να χαρακτηριστεί χαμηλή, τη στιγμή που για παράδειγμα το ημερήσιο κόστος σίτισης ανά φοιτητή στις εστίες των πανεπιστημίων κυμαίνεται συνήθως στα 3,00 ευρώ.
Τι έκαναν οι αρμόδιες επιτροπές, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η καταλληλότητα του παρεχόμενου φαγητού; Η σύντομη απάντηση είναι «όχι πολλά», καθώς τα προβλήματα εξακολούθησαν να υπάρχουν, και όχι μόνο στα δύο καμπ στα οποία αναφερθήκαμε. Και ποιος και πώς επέλεγε τα συγκεκριμένα μενού; Το inside story επικοινώνησε με το υπουργείο Εθνικής Άμυνας ζητώντας να λάβει απαντήσεις σε τρεις συγκεκριμένες ερωτήσεις:
Περιμέναμε μία εβδομάδα, ωστόσο δεν κατέστη δυνατό να λάβουμε απάντηση. Για την ακρίβεια, συναντήσαμε την εικόνα με την οποία είχαμε έρθει αντιμέτωποι και στο προηγούμενό μας ρεπορτάζ, αφού αναζητώντας κάποιον που να μπορεί να απαντήσει, συνειδητοποιήσαμε πως ούτε τα ίδια τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων γνώριζαν σε ποιον ανήκαν οι συγκεκριμένες αρμοδιότητες.
Έτσι, αναζητήσαμε οι ίδιοι σχετικές αποφάσεις επιβολής κυρώσεων ή ακύρωσης συμβάσεων στην Διαύγεια. Τα έγγραφα που εντοπίσαμε αφορούν στην συντριπτική τους πλειοψηφία την επιβολή προστίμων της τάξης των 1.000 ή 2.000 ευρώ (και πάλι σε ταμεία των Ενόπλων Δυνάμεων), ποσά που όμως θεωρούνται αν μη τι άλλο αμελητέα, μιας και για τα περισσότερα καμπ είναι μικρότερα και από τα ημερήσια έσοδα των εταιρειών.
Για παράδειγμα:
Όπως είναι λογικό, στις «περιζήτητες» για τους προμηθευτές δομές, με περισσότερο κόσμο άρα δυνατότητα μεγαλύτερων κερδών, οι εκπτώσεις που προσφέρονταν μπορεί να έφταναν μέχρι και το 20%, όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα, ενώ σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να ήταν μόλις 0,34%.
Εδώ υπάρχει και ένα ακόμα ενδιαφέρον σημείο: Ενώ κατά τους πρώτους κυρίως μήνες πολλές εταιρείες catering από όλη την χώρα χτυπιούνταν στα ίσια προσφέροντας γενναίες εκπτώσεις, αργότερα σε πολλά καμπ της χώρας οι ενδιαφερόμενοι άρχισαν να είναι συγκεκριμένοι και να προσφέρουν, ελλείψει ανταγωνισμού, χαμηλότερες εκπτώσεις.
Υπάρχουν και περιπτώσεις, όπως η χαρακτηριστική σύμπραξη των εταιρειών «Πιέτρης» και «Άνοστρον» στα Ιωάννινα, που αναδείξαμε στο προηγούμενό μας ρεπορτάζ, ή η περίπτωση των «ΠΟΤ&ΠΑΝ» και «Salas» που αποκάλυψε το slpress.gr για τη δομή φιλοξενίας της ΒΙΑΛ στην Χίο, όπου εταιρείες που ήταν για μήνες ανταγωνίστριες κάνοντας προσφυγές και ενστάσεις η μία εναντίον της άλλης, εμφανίζονται πλέον να διεκδικούν συμβάσεις από κοινού, ως «ενώσεις εταιρειών».
Έτσι, κι αφού δεν υπάρχει κανείς πλέον για να τους ανταγωνιστεί, διασφαλίζουν συμβάσεις σίτισης προσφέροντας σχεδόν μηδενικές εκπτώσεις, ακόμα και της τάξης του 0,01 ευρώ. Το έγγραφο που ακολουθεί, από τη σύμβαση κατακύρωσης σίτισης του ΚΥΤ Χίου στην ένωση εταιρειών των «ΠΟΤ&ΠΑΝ» και «Salas», είναι χαρακτηριστικό.
Αλλά και στην Μόρια, όπου η ένωση εταιρειών των «ΠΟΤ&ΠΑΝ ΦΟΥΝΤΣΕΡΒΙΣ Α.Ε.», «SALAS INTER. GROUP ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ Α.Ε.» και της τοπικής «ΤΖΑΝΕΤΟΣ ΕΜΑΝΝΟΥΗΛ ΚΑΙ ΣΙΑ Ε.Ε.» κατάφερε να αναδειχθεί μειοδότης στον διαγωνισμό σίτισης περίπου 8.500 ατόμων, προσφέροντας μηδενική έκπτωση.
Κάτι που παρουσιάζει το δικό του ενδιαφέρον είναι πως στα νησιά, λόγω του χαμηλότερου ΦΠΑ (17% αντί για 24%), οι αμοιβές που λαμβάνουν οι εταιρείες είναι υψηλότερες από ό,τι στην ηπειρωτική χώρα, με το ανώτατο όριο προ ΦΠΑ να τίθεται στα 5,01 ευρώ αντί για 4,73 ευρώ. Η διαφορά ίσως φαντάζει μικρή όταν αφορά την σίτιση ενός ατόμου, αλλά παίρνοντας το παράδειγμα της Μόριας, όπου καθημερινά παρέχεται φαγητό σε περισσότερα από 8.000 άτομα, και όπου επιπλέον η απουσία ανταγωνιστή δίνει στην ένωση εταιρειών που έχει αναλάβει την σίτιση την δυνατότητα να προσφέρει μηδενική έκπτωση, τα πρόσθετα έσοδά τους από αυτό και μόνο ξεπερνούν τα 1.000 ευρώ ημερησίως, δηλαδή τα 30.000 ευρώ τον μήνα, κάτι που όμως δεν αποτυπώνεται στην ποιότητα του προσφερόμενου φαγητού.
«Στην σίτιση της Μόριας υπάρχουν μόνο τέσσερα μενού που επαναλαμβάνονται ξανά και ξανά. Ακόμα και για καλό φαγητό να επρόκειτο, όταν το τρως τρεις ή τέσσερις φορές την εβδομάδα και μετά ξανά πάλι, μετά απλά δεν το θέλεις, σωστά; Γι' αυτό και υπάρχουν συχνά διαμαρτυρίες», λέει ο Πάμπλο. Άλλοι εργαζόμενοι από ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην Μόρια περιγράφουν στο inside story το φαγητό ως «επιεικώς απαράδεκτο», που «σε καμία περίπτωση δεν θα έδινες στα παιδιά σου». Όπως υπογραμμίζουν, τις περισσότερες ημέρες της εβδομάδας δίνεται ρύζι, που συχνά είναι ωμό.
Ποιος έχει την ευθύνη: ο στρατός ή η εταιρεία catering; Βλέποντας το μενού της σύμβασης που έχει υπογραφεί μεταξύ τους, πάντως, φαίνεται πράγματι να προσφέρεται σχεδόν καθημερινά ρύζι, οπότε θα μπορούσε να πει κανείς πως η ευθύνη βρίσκεται στην μεριά της ανάθεσης, και όχι της εκτέλεσης της σύμβασης. Την ίδια στιγμή, στην Μόρια διαμένει και ευάλωτος πληθυσμός, οι ανάγκες του οποίου καλύπτονται και πάλι από ίδιους πόρους και την αρωγή ΜΚΟ.
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση μιας ΜΚΟ που υποστηρίζει ασυνόδευτους ανήλικους, η οποία συνειδητοποιώντας πόσο υποτυπώδες είναι το γεύμα που παρέχεται, φρόντισε να εξασφαλίσει τους πόρους, ώστε να παρέχονται καθημερινά και άλλα σνακς (φρούτα, τοστ, ρυζόγαλο), για να συμπληρώνεται η διατροφή των ανηλίκων όπως αρμόζει στις ανάγκες της ηλικίας τους.
Φτάνοντας ως εδώ ίσως κάποιος να μιλήσει για «υπερβολές» και «προβλήματα πρώτου κόσμου», καθώς όσα περιγράφουμε συμβαίνουν σε μια χώρα καταπονημένη από την κρίση, όπου σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ ένας στους τρεις πολίτες βρίσκεται σε κίνδυνο φτώχειας. Υπάρχει όμως μια ειδοποιός διαφορά.
Σε αντίθεση με τις περιπτώσεις των Ελλήνων που περνούν δύσκολα, η σίτιση των προσφύγων αποτελεί μια υπόθεση για την οποία στην χώρα μας έχουν διατεθεί μέσω κοινοτικών πόρων δεκάδες εκατομμύρια, η γόνιμη αξιοποίηση των οποίων θα μπορούσε να ωφελήσει και τις τοπικές κοινωνίες, όπου βρίσκονται τα καμπ.
Τόσο οι πρόσφυγες όσο και ανθρωπιστικές οργανώσεις ζητούσαν από την αρχή αντί της σίτισής τους από κέτερινγκ, να δίνεται στους ίδιους ένα χρηματικό ποσό για να καλύπτουν μόνοι τις ανάγκες τους. Η λύση αυτή θα ήταν οικονομικά πιο συμφέρουσα, θα ενίσχυε τις τοπικές οικονομίες από τις οποίες οι πρόσφυγες θα προμηθεύονταν τα προϊόντα τους, και θα επέτρεπε και στους ίδιους να έχουν μια αίσθηση αυτονομίας, αντί να περιμένουν σε μια ουρά για να λάβουν ένα γεύμα κακής ποιότητας και μηδενικής θρεπτικής αξίας.
«Εμείς στήσαμε την κουζίνα στον Κατσικά, όχι μόνο για να μπορούν οι άνθρωποι να φτιάχνουν οι ίδιοι το φαγητό τους, αλλά για να έχουν και το δικαίωμα της επιλογής. Έχει να κάνει με αξιοπρέπεια, δεν είναι ωραίο να μην μπορείς καν να αποφασίσεις τι θα φας ή τι φαγητό θα δώσεις στα παιδιά σου. Και το να μαγειρεύουν τους προσφέρει ένα ελάχιστο αίσθημα αυτοεκπλήρωσης», λέει στο inside story η Μίμι Χάπιγκ.
Το βίντεο της Soup and Socks γυρίστηκε τον Απρίλιο του 2016 στον Κάτσικα. Τα μέλη της οργάνωσης μιλούν για το έργο τους στα γερμανικά, αλλά υπάρχουν και αρκετές εικόνες, που δίνουν μία ιδέα των συνθηκών.
Παρά τους οφθαλμοφανείς λόγους για την εφαρμογή του μέτρου, αυτό είχε καθυστερήσει ανεξήγητα. Σε ορισμένες περιπτώσεις μάλιστα (π.χ. Μυρσίνη), αυτό έγινε παρά το γεγονός πως ο μεν απαραίτητος εξοπλισμός είχε διασφαλιστεί, το δε φαγητό των catering είχε γίνει σαφές πως δεν καταναλωνόταν. Με αποτέλεσμα να μην λείψουν οι υπόνοιες για άσκοπή εμμονή στη σίτιση μέσω συγκεκριμένων εταιρειών, που θα έχαναν διαφορετικά την κραταιά τους θέση στις συμβάσεις σίτισης χιλιάδων προσφύγων.
Ένα άλλο ενδιαφέρον σημείο είναι το παρακάτω: είναι γνωστό πως οποιαδήποτε σύμβαση συνάπτει ο στρατός, είτε πρόκειται για την αγορά μιας καρέκλας είτε για την προμήθεια ακριβού εξοπλισμού, τα ταμεία του προσωπικού των Ενόπλων Δυνάμεων επωφελούνται. Το ίδιο ισχύει και με τις συμβάσεις σίτισης, καθώς η διαδικασία προβλέπει την υποχρέωση του παρόχου να καταβάλλει εισφορές προς τα ταμεία των Ενόπλων Δυνάμεων: στις συμβάσεις που υπογράφουν η αεροπορία και το ναυτικό προβλέπεται, επί του συνολικού ποσού, εισφορά 4% και 2% υπέρ των Μετοχικών Ταμείων και των Ειδικών Λογαριασμών Αλληλοβοηθείας του κάθε σώματος. Αντίστοιχα, στην περίπτωση του στρατού ξηράς ισχύει μόνο η εισφορά ύψους 4% υπέρ του Μετοχικού Ταμείου.
Με τις συμβάσεις να αφορούν δεκάδες εκατομμύρια ευρώ, τα ταμεία των τριών σωμάτων, που σε ορισμένες περιπτώσεις ανταγωνίστηκαν μεταξύ τους για το ποιο θα αναλάβει ποιο καμπ, έχουν δεχθεί στα χρόνια αυτά μια πολύ σημαντική ενίσχυση.
Μερικά από τα άρθρα μας για τα οποία είμαστε περήφανοι!
Γραφτείτε συνδρομητές και διαβάστε καθημερινά ένα νέο long read που αξίζει τον χρόνο σας. Μετράμε ήδη πάνω από 3.000 ιστορίες. Θα σας γίνει συνήθεια.
Σχόλια