Η κληρονομιά του περσινού καλοκαιριού

Άρθρο του Τάσου Τέλλογλου.

Αναδημοσιεύεται με άδεια από τις «Βιώσιμες Κυκλάδες», ένα εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοσιογραφία», που υποστηρίζεται από το inside story. Το project αναδεικνύει τα πολλαπλά ζητήματα βιωσιμότητας που αντιμετωπίζουν οι Κυκλάδες, από την αδυναμία ζωτικών υποδομών να αντεπεξέλθουν στην πληθυσμιακή έκρηξη του καλοκαιριού ως την αλλοίωση του τοπίου και τις ελλιπείς δημόσιες υπηρεσίες που είναι διαθέσιμες στους νησιώτες.

Image

Ο υπουργός των Οικονομικών δεν είχε πρόβλημα να ομολογήσει δημόσια ότι το μέχρι σήμερα ισχύον σύστημα διαχείρισης των παραλιών απέτυχε. «Ήταν προβληματικό» είπε, και ότι τα περισσότερα από εκείνα που κατήγγειλε το λεγόμενο «κίνημα της πετσέτας» ίσχυαν.

Πολλοί υποδέχτηκαν το νέο πλαίσιο αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας στις παραθαλάσσιες περιοχές που εξήγγειλε ο Κωστής Χατζηδάκης στις 9 Ιανουαρίου με ανακούφιση και αισιοδοξία, για την πιο αποφασιστική του γλώσσα και το ξεκαθάρισμα αρμοδιοτήτων. Όμως το σχέδιο νόμου, που θα τεθεί σε δημόσια διαβούλευση προκειμένου να ψηφιστεί τον επόμενο μήνα, έχει κάποια προβλήματα στη εφαρμογή του.

Image

Ίσως το σημαντικότερο είναι ότι η εφαρμογή των νέων διατάξεων θα γίνει από τον ίδιο μηχανισμό με εκείνον του «παλιού καθεστώτος».

H εφαρμογή του νόμου

Ο ΕΟΤ είχε στείλει πριν από τα Χριστούγεννα τους άξονες των κυβερνητικών διατάξεων στους δημάρχους των νησιών που είχαν εκλεγεί στις εκλογές του Οκτωβρίου, ζητώντας τη γνώμη τους. Για τον νεοεκλεγέντα δήμαρχο Πάρου Κώστα Μπιζά, που πήρε μέρος στις κινητοποιήσεις του περασμένου καλοκαιριού, το κρίσιμο ζήτημα είναι, όπως είπε στις Βιώσιμες Κυκλάδες, «ο εντοπισμός της παραβατικότητας και η άμεση επιβολή κυρώσεων. Ο έλεγχος», σημείωσε ο Μπιζάς, «θα γίνεται από μια υπηρεσία (σ.σ.: την Κτηματική Εταιρεία του Δημοσίου, ΚΕΔ), που θα εξακολουθήσει να μην έχει κόσμο».

Image

Στο νέο πλαίσιο προβλέπεται η διενέργεια ελέγχων με drones, «προκειμένου να γίνονται απομακρυσμένες επιθεωρήσεις σε ευρύτερη περιοχή χωρίς να είναι απαραίτητη η φυσική παρουσία των ελεγκτών». Αυτή η τεχνολογία χρησιμοποιήθηκε από το Κίνημα της Πάρου για να καταγραφεί η απόκλιση της κατάληψης των παραλιών από εκείνα που προέβλεπαν οι συμβάσεις, όμως ο Μπιζάς παρατηρεί πως η χρήση drone δεν μπορεί για παράδειγμα «να γίνει για την Πάρο από τη Σύρο». Η ΚΕΔ όμως παραμένει υποστελεχωμένη.

Από την πλευρά του ο δήμαρχος Νάξου Δημήτρης Λιανός αναρωτήθηκε «ποιος θα μαζεύει τις ομπρέλες και ποιος θα εισπράττει τα πρόστιμα». Σύμφωνα με την παρουσίαση του Χατζηδάκη, τα πρόστιμα θα διαβιβάζονται απευθείας στην Εφορία και αν υποτροπιάζουν οι επιχειρηματίες που έχουν εντοπιστεί να παραβιάζουν τους όρους της σύμβασής τους με το Δημόσιο, θα επιλαμβάνεται ο δήμος. Πέρυσι, ειδικά στη Νάξο παρατηρήθηκε ότι μόλις έφευγαν οι ελεγκτές, οι επιχειρηματίες τοποθετούσαν ξανά στις παραλίες τις ομπρέλες που είχαν απομακρύνει στη διάρκεια των ελέγχων. Το υπουργείο Οικονομικών ωστόσο αναφέρει ότι για την καταπολέμηση παρόμοιων φαινομένων, «αν η παράβαση είναι εκτεταμένη, ακόμη και αν υπάρχει σύμβαση παραχώρησης, θα επιβάλλεται οριστική σφράγιση της επιχείρησης. Αν ο παραβάτης δεν απομακρύνει τις εγκαταστάσεις εντός 48 ωρών, θα το κάνει ο Δήμος και θα χρεώνει τις σχετικές δαπάνες στον παραβάτη».

Για εκείνους που τιμωρούνται ως υπότροποι «θα προβλέπεται αποκλεισμός από νέες παραχωρήσεις. Σε περίπτωση λειτουργίας επιχείρησης παρά τη σφράγιση, εφαρμόζεται για οποιονδήποτε βρεθεί εντός του χώρου που έχει σφραγιστεί, το άρθρο 178 του Ποινικού Κώδικα περί παραβίασης σφραγίδων που έθεσε η Αρχή, το οποίο προβλέπει φυλάκιση έως ένα έτος ή χρηματική ποινή».

Τον Σεπτέμβριο του 2023, η Εθνική Αρχή Διαφάνειας είχε ζητήσει με έγγραφό της τη διοικητική αποβολή από τις παραλίες της Πάρου 10 επιχειρηματιών που είχαν καταστρατηγήσει τους όρους των συμβολαίων τους. Μέχρι τις 31/12/2023 η απόφαση δεν είχε εφαρμοστεί (με την εξαίρεση της επιχείρησης στο Μοναστήρι) από την απερχόμενη δημοτική αρχή που επικαλείτο αναρμοδιότητα. Ο νέος δήμαρχος Κώστας Μπιζάς υποσχέθηκε ότι θα εργαστεί για την εφαρμογή της σχετικής σύστασης. Στις 10 επιχειρήσεις περιλαμβάνονται εκείνες που εκμεταλλεύονταν μερικές από τις πιο δημοφιλείς παραλίες του νησιού (μικρή και μεγάλη Σάντα Μαρία, Μοναστήρι, Μαρτσέλο). Σε όλες αυτές είχαν γίνει κινητοποιήσεις πέρυσι από το κίνημα πολιτών του νησιού και στη συνέχεια, τον Αύγουστο, είχε καταφτάσει ο εισαγγελέας εφετών Αιγαίου Οδυσσέας Τσορμπατζόγλου ως επικεφαλής μικτού κλιμακίου και είχε προχωρήσει σε σφραγίσεις.

Με βάση τον νέο νόμο, αν οι καρέκλες τοποθετηθούν ξανά στην παραλία όταν αποχωρήσουν οι ελεγκτές των μικτών κλιμακίων, την ευθύνη εφαρμογής των αποτελεσμάτων του ελέγχου έχει ο τοπικός δήμος. Αλλά αυτός δεν διαθέτει εξουσία πάνω στην τοπική αστυνομία, μέλη της οποίας είναι συχνά υποχρεωμένα να στραφούν εναντίον συγγενών τους που εκμεταλλεύονται τις παραλίες.

Αξίζει να σημειωθεί ότι τους χειμερινούς μήνες οι επιχειρηματίες πρέπει να αποσύρουν τις κατασκευές τους, κάτι που δεν γίνεται πάντα. Οι Βιώσιμες Κυκλάδες επισκεφτήκαμε τον Ιανουάριο τη Σαντορίνη και είδαμε ότι σε πολλές παραλίες τα ομπρελοκαθίσματα δεν είχαν απομακρυνθεί.

Image

Απέναντι στον νόμο, αυτοί που θέλουν να τον παραβούν είναι πολύ πιο ευέλικτοι και εφευρετικοί. Βέβαια, τα πρόστιμα ήταν πολύ χαμηλότερα μέχρι τώρα, και ίσως φέτος ορισμένοι διστάσουν να ρισκάρουν την επιβολή τους, καθώς: Σε περίπτωση αυθαίρετης κατάληψης παραλίας (χωρίς δηλαδή σύμβαση παραχώρησης) θα επιβάλλεται πρόστιμο τετραπλάσιο του ανταλλάγματος που θα κατέβαλλε η επιχείρηση εάν είχε σύμβαση παραχώρησης. Τετραπλάσιο του κανονικού ανταλλάγματος είναι και το πρόστιμο αν υπάρχει σύμβαση παραχώρησης αλλά γίνεται υπέρβαση του παραχωρούμενου χώρου. Και στις δύο περιπτώσεις εκδίδεται πράξη άμεσης απομάκρυνσης εντός 48 ωρών των στοιχείων που έχουν τοποθετηθεί. Επιπλέον, αν δεν υπάρχει σύμβαση παραχώρησης, εκδίδεται διαταγή σφράγισης και διακοπής λειτουργίας της επιχείρησης που υλοποιείται εντός 24 ωρών. Οι δαπάνες τόσο για την κατεδάφιση όσο και για την απομάκρυνση του εξοπλισμού βαρύνουν τον υπαίτιο.

Πόσο «απάτητες» πραγματικά θα είναι οι παραλίες;

Κατά το πρότυπο των «απάτητων βουνών» που υιοθετήθηκαν για τις ανεμογεννήτριες, το υπουργείο Οικονομικών χαρακτηρίζει μέρος των παραλιών Natura (οι οποίες αποτελούν το 1/3 των παραλιών του νότιου Αιγαίου) ως «απάτητες», στις οποίες δεν επιτρέπεται η ανάπτυξη ομπρελοκαθισμάτων. Σύμφωνα με υπηρεσιακό παράγοντα, τα κριτήρια για να χαρακτηριστεί μια παραλία «απάτητη» είναι να αποτελεί θέατρο αναπαραγωγής πουλιών ή χελωνών, έδαφος ανάπτυξης σπάνιας χλωρίδας (π.χ. κέδρων) ή να υπάρχουν σε αυτήν αμμοθίνες. Σε πολλές περιπτώσεις, όπως στη βόρεια και ανατολική Πάρο και στη νοτιοδυτική Νάξο, συμπίπτουν όλα αυτά μαζί.

Στις υπόλοιπες παραλίες Natura μπαίνει πλέον ο περιορισμός ότι θα καταλαμβάνεται μόνο το 30% του εμβαδού τους από ομπρελοκαθίσματα (έναντι του 50% σε άλλες, μη χαρακτηρισμένες, παραλίες).

Image

Όμως ο όρος «απάτητες» που χρησιμοποιείται στο νομοσχέδιο μπορεί να ακουστεί υπερβολικός και απατηλός, καθώς, πέρα από τα ομπρελοκαθίσματα, υπάρχουν διάφορα σοβαρά ζητήματα γύρω από την προστασία των παραλιών Natura που δεν έχουν ακόμα επιλυθεί. Κατ' αρχάς, δεν έχουν καθοριστεί σε πολλές περιπτώσεις τα όριά τους. Από το 2019 το κράτος επιχειρεί να οριοθετήσει τις ζώνες Natura στο νότιο Αιγαίο, χωρίς να το καταφέρει. H Ειδική Περιβαλλοντική Μελέτη για την Πάρο επρόκειτο να βγει σε διαβούλευση τον Ιανουάριο του 2023, με τις παρατηρήσεις του υπουργείου να στέλνονται τελικά τον Μάιο του 2023. Αυτού του είδους οι μελέτες είναι κρίσιμες για την έκδοση των τελικών προεδρικών διαταγμάτων που θα καθορίζουν τις ζώνες Natura και τις επιτρεπόμενες σε αυτές δραστηριότητες. (Aπό τα νησιά, μόνο η Σύρος ζήτησε λιγότερη προστασία των περιοχών αυτών, με τη Σίφνο και τη Σέριφο να ζητούν μεγαλύτερη προστασία.)

Όσο για τη μέχρι σήμερα προστασία των Natura, κι εκεί υπάρχουν αρκετές αντιφάσεις. Για παράδειγμα, μπορεί πλέον σε κάποιες να μην επιτρέπονται τα ομπρελοκαθίσματα, όμως επιτρέπονται οι επισκέπτες, που έρχονται με αυτοκίνητα η σκάφη. Μία μικρή λιμνοθάλασσα έξω από την παραλία Μεγάλη Σάντα Μαρία στην Πάρο το καλοκαίρι ξεραίνεται και μετατρέπεται σε χώρο στάθμευσης, ενώ αυτοκίνητα επίσης καταλαμβάνουν τμήματα προστατευόμενων παραλιών της Νάξου.

Στην παραλία του Μώλου Πάρου, επίσης Natura, τον χειμώνα η θάλασσα «βγάζει» μεγάλες ποσότητες από φύκια που το καλοκαίρι συχνά επιστρέφουν στη θάλασσα. Πολλοί δήμαρχοι, χωρίς να γνωρίζουν ακριβώς τι έπρεπε να κάνουν με τα φύκια (πρέπει να τα αφήνουν στην ησυχία τους), συχνά «καθάριζαν» την παραλία από αυτά. Κάποιοι εργολάβοι «σήκωναν» στη διάρκεια αυτή της επιχείρησης και μεγάλη ποσότητα άμμου για ίδιον όφελος.

Image

Επιπλέον, καθώς η οικιστική πίεση σε αυτές τις παραλίες εντείνεται, η καταστροφή τους αρχίζει συχνά από τη διάνοιξη δρόμων ή τη δημιουργία κοινόχρηστων πάρκινγκ κοντά τους.

Ακόμα, σε ζώνες διατήρησης οικοτόπων και ειδών (Ζώνες Γ) μιας προστατευόμενης περιοχής δεν επιτρέπεται να χτίσει κανείς κατοικία, αλλά μπορεί να χτίσει ξενοδοχείο μέχρι 150 κλινών. Οι μελετητές των ζωνών Natura έχουν επισημάνει την αντίφαση από διετίας στην πολιτική και υπηρεσιακή ηγεσία του υπουργείου Χωροταξίας και Περιβάλλοντος, χωρίς επιτυχία.

Οι δυσκολίες και οι αντιφάσεις δεν μένουν στις αμμουδιές, αλλά προεκτείνονται και στη θαλάσσια περιοχή μπροστά τους, που επίσης χρήζει προστασίας. Για παράδειγμα, οι οδηγίες από τους μελετητές της Πάρου είναι να καθιερωθεί ζώνη προστασίας της φύσης σε ορισμένα θαλάσσια περάσματα και περιοχές, όπως γύρω από την Αντίπαρο και μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου. Όμως μια τέτοια πρωτοβουλία σκοντάφτει στην πραγματικότητα που έχει δημιουργηθεί εκεί, καθώς η περιοχή είναι ζώνη διέλευσης του ferry boat μεταξύ των δύο νησιών και σημαντικός πλέον πόλος έλξης kite surfers. 

Image

Εν ολίγοις, το νομοσχέδιο για την αξιοποίηση των παραλιών είναι ένα θετικό βήμα, αλλά μένει ακόμα να φανεί η αποφασιστικότητα της κυβέρνησης σε σχέση με την συνολική προστασία των ελληνικών παραλιών.