Ξέρουμε την αλήθεια για τα ρωσικά bots;

Τις τελευταίες ημέρες, πολλά ελληνικά μέσα ενημέρωσης ασχολήθηκαν με την υπόθεση των bots, που λέγεται ότι ενέτειναν τη δραστηριότητά τους στα ελληνικά σόσιαλ μίντια το διάστημα πριν από τις μαζικές συγκεντρώσεις για τα Τέμπη, προκειμένου να εκμεταλλευτούν το δημόσιο αίσθημα και να καλλιεργήσουν κλίμα διχασμού πολλαπλασιάζοντας ακραία μηνύματα.

Η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος δηλώνει ότι διεξάγει έρευνα για το θέμα και ο πρωθυπουργός έχει, από το βήμα της Βουλής, διαβεβαιώσει ότι οι υπεύθυνοι θα εντοπιστούν. Η εικόνα που έχει επικρατήσει στην κοινή γνώμη είναι ότι πρόκειται για συντονισμένη καμπάνια, που αποτελεί μέρος της ρωσικής επιχείρησης χειραγώγησης και διασποράς μίσους στην Ευρώπη.

Η ρωσική παραπληροφόρηση και προπαγάνδα είναι πράγματι μια αδιαμφισβήτητη απειλή, τόσο για την Ελλάδα όσο και την υπόλοιπη Ευρώπη. Ως εδώ μπορούμε όλοι να συμφωνήσουμε.

Όμως τι πραγματικά γνωρίζουμε για την πρόσφατη «επέλαση» των bots; Εάν κοιτάξει κανείς τον δημόσιο διάλογο όπως αυτός εκτυλίχθηκε τον τελευταίο καιρό στα σόσιαλ μίντια –εκεί από όπου η πλειοψηφία των Ελλήνων αντλεί την ενημέρωσή της και συμμετέχει στη δημόσια συζήτηση– θα διαπιστώσει πως όλα ξεκίνησαν από ένα συγκεκριμένο δημοσίευμα, δύο μέρες πριν από τις διαδηλώσεις της 28ης Φεβρουαρίου για την επέτειο συμπλήρωσης των δύο χρόνων από το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών.

Πώς μπήκαν στην κουβέντα μας τα bots

Στις 26 Φεβρουαρίου δημοσιεύεται ένα ρεπορτάζ στo «EU Reporter», μια ειδησεογραφική πλατφόρμα με έδρα στις Βρυξέλλες και περιεχόμενο που μεταφράζεται αυτοματοποιημένα σε δεκάδες γλώσσες.

Τίτλος του είναι: «Greece’s worst rail disaster hijacked by a bot army on its two-year anniversary» («Η χειρότερη σιδηροδρομική καταστροφή της Ελλάδας καπελώθηκε από έναν στρατό από bot στην επέτειο των δύο ετών») και υποστηρίζει ότι ο θυμός και οι ανησυχίες του ευρύτερου κοινού για τον χειρισμό γύρω από το δυστύχημα των Τεμπών έχουν γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από επιθετικά bots, που προωθούν τις πιο ακραίες αναρτήσεις, για να εξυπηρετήσουν τη δική τους ατζέντα.

«Από τον Δεκέμβριο του 2024, ένας στρατός από χιλιάδες “bots”, μη αυθεντικούς χρήστες, που δρουν συντονισμένα και με δόλιο τρόπο και προωθούνται από τους αμφιλεγόμενους αλγόριθμους του Tik Tok και άλλων μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενεργεί ως μέρος μιας εκστρατείας για να αποσπάσει την προσοχή της ελληνικής κοινής γνώμης και να αυξήσει την προβολή των αναρτήσεων που προωθούνται από τα πιο ακραία στοιχεία της λαϊκής διαμαρτυρίας».

Προς επίρρωση των ισχυρισμών του δημοσιεύματος, ο συντάκτης του EU Reporter φέρνει ως παράδειγμα στιγμιότυπα οθόνης με λιγότερους από δέκα ψεύτικους λογαριασμούς στο Χ (πρώην Τwitter) και στο Tik Tok, που πληρούν τα χαρακτηριστικά ενός bot και αναφέρει ότι, πριν ασχοληθούν με τα Τέμπη, ορισμένοι από αυτούς τους λογαριασμούς δημοσίευαν ή προωθούσαν περιεχόμενο σε άλλες γλώσσες, κυρίως ρωσικά, τουρκικά, αραβικά και κινέζικα.

Το δημοσίευμα του EU Reporter κλείνει γράφοντας: «Καθώς η Ελλάδα πλησιάζει στην επέτειο των δύο χρόνων από το σιδηροδρομικό δυστύχημα των Τεμπών, η σύγκλιση της γνήσιας λαϊκής θλίψης και η προγραμματισμένη γενική απεργία, επισκιάζονται από μια ανησυχητική ψηφιακή χειραγώγηση, αποκαλύπτοντας ένα ευρύτερο μοτίβο εκμετάλλευσης που έχει εξαπλωθεί σε όλη την Ευρώπη. Αυτοί οι ψεύτικοι λογαριασμοί δεν μεγεθύνουν απλώς τις ακραίες φωνές – πνίγουν την αυθεντική οργή ενός έθνους που ακόμη θρηνεί τις 57 ζωές που χάθηκαν λόγω συστημικών αποτυχιών».

Το δημοσίευμα του EU Reporter σύντομα αρχίζει να διαδίδεται στα ελληνικά social media (και) από δημοφιλείς λογαριασμούς (ορισμένοι ανήκουν σε δημοσιογράφους όπως ο Μάνος Βουλαρίνος και ο Άρης Πορτοσάλτε) και σειρά ελληνικών μέσων ενημέρωσης όπως το newsbomb και το Ελλάδα 24, που το αναδημοσιεύουν με τίτλο: «EU Reporter: “Στρατός μποτ” καπηλεύεται την τραγωδία των Τεμπών».

Μέσα σε δύο ημέρες το δημοσίευμα γίνεται viral στο ελληνικό διαδίκτυο. Τα bots έχουν μπει στη δημόσια συζήτηση.

Τα bots σε επίσημα χείλη

Στις 4 Μαρτίου, η Ελληνική Αστυνομία με ανακοίνωσή της ενημερώνει το κοινό για την ολοένα και αυξανόμενη δραστηριότητα bots στα social media, «η δημιουργία και ύπαρξη των οποίων αποσκοπεί στη χειραγώγηση της κοινής γνώμης, τη διασπορά ψευδών ειδήσεων και την αλλοίωση της δημόσιας συζήτησης».

Στην ίδια ανακοίνωση διαβάζουμε ότι «[...] έρευνα της Διεύθυνσης Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος κατέδειξε τη δημιουργία χιλιάδων bots σε δημοφιλή Social Media (tik-tok, X, Facebook, Instagram) με αφορμή καμπάνια για πρόσφατη δημόσια συνάθροιση, με σκοπό να αλληλεπιδρούν με πραγματικούς δημιουργούς περιεχομένου και να χειραγωγήσουν τους αλγόριθμους των πλατφορμών για να αυξήσουν την ορατότητα-επισκεψιμότητα».

Στις 5 Μαρτίου ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, επικαλούμενος την ανακοίνωση της ΕΛΑΣ αναφέρει από το βήμα της Βουλής:

«Και στην βιομηχανία των bots, για τα οποία μίλησε χθες η Ελληνική Αστυνομία [...] είδαμε μια έκρηξη τέτοιων bots τον τελευταίο μήνα πριν από τα Τέμπη· νομίζω ότι όποιος έχει παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης το αντελήφθη αυτό. Πριν από την επέτειο του συλλαλητηρίου κυρία Κωνσταντοπούλου, είδαμε μια έκρηξη τέτοιων δραστηριοτήτων. Είναι σαφές ότι κάποιοι έσπευσαν να εκμεταλλευτούν το κλίμα το οποίο είχε δημιουργηθεί και δικαιολογημένα θα πω εγώ, στην ελληνική κοινωνία, αλλά να σας πω κάτι, όταν εμφανίζονται bots από το εξωτερικό, από χώρες [...] δεν θέλω να τις αναφέρω, γιατί δεν θέλω να δημιουργήσω υπόνοιες παρεξηγήσεων, που μέχρι πριν 2-3 μήνες γράφαν σε άλλες γλώσσες και τώρα ξαφνικά ενδιαφέρονται να γράψουν στα ελληνικά και να ασχοληθούν με το ζήτημα των Τεμπών και να προωθούν το πιο χυδαίο περιεχόμενο από αυτά τα οποία διακινήθηκαν στο διαδίκτυο, σας διαβεβαιώνω και θα το ψάξουμε και θα τους βρούμε ποιοι συντόνισαν αυτή την προσπάθεια».

Οι δηλώσεις του πρωθυπουργού πυροδότησαν έναν νέο κύκλο δημοσιευμάτων και ραδιοφωνικών εκπομπών που φιλοξένησαν δηλώσεις του Μιχάλη Μπλέτσα, διοικητή της νεότευκτης Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας (πρώην Γενική Διεύθυνση Κυβερνοασφάλειας) υπό το υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης, με τίτλους όπως: «Αποκάλυψη-βόμβα από τον Μπλέτσα για τα Τέμπη – Κατά 99% τα bots προήλθαν από τη Ρωσία».

Image

Τι λέει η Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας

Απευθυνθήκαμε στον διοικητή της Εθνικής Αρχής Κυβερνοασφάλειας, Μιχάλη Μπλέτσα, που αρχικά μας εξήγησε τους πραγματικά σοβαρούς κινδύνους που υπάρχουν από τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης στα social media. «Πάντα μιλούσα γι' αυτό. Επειδή το βρίσκω πολύ σημαντικό, είναι κάτι που με τρομάζει πάρα πολύ, εδώ και πολλά χρόνια». Ειδικά για τη ρωσική προπαγάνδα, ο Μπλέτσας υπενθύμισε ότι έχει μια παράδοση είκοσι χρόνων σε εκστρατείες που στοχεύουν την Ελλάδα. «Θεωρώ ότι έχουμε τεράστιο πρόβλημα από οργανωμένες επιχειρήσεις ρωσικής παραπληροφόρησης στην Ελλάδα», είπε.

Image

Ωστόσο, μας ανέφερε ότι στην παρούσα φάση η υποστελεχωμένη Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας δεν διενεργεί κάποια σχετική έρευνα για τυχόν δραστηριότητα bots σχετικά με τα Τέμπη, αφενός γιατί δεν έχει επαρκές εξειδικευμένο ανθρώπινο δυναμικό και αφετέρου γιατί δεν διαθέτει τα κατάλληλα εργαλεία (ανάλυση αναρτήσεων στο TikTok κ.λπ.). «Στο TikTok, που είναι το πιο επιδραστικό μέσο αυτή τη στιγμή στη νεολαία, δεν έχουμε καμία δυνατότητα διερεύνησης», εξήγησε ο κ. Μπλέτσας.

Ως προς το προσωπικό της Αρχής και τη διερεύνηση περιστατικών μάς λέει ότι «οι πιο παραγωγικοί υπάλληλοι της Αρχής αυτή τη στιγμή είναι οι νομικοί. Εκεί βγάζουμε την περισσότερη δουλειά αυτή τη στιγμή. Στο τεχνικό, επιχειρησιακό κομμάτι έχουμε τεράστιο πρόβλημα [...] Το κομμάτι της διερεύνησης των περιστατικών είναι το πιο αδύνατο σημείο μας [...] Στο τμήμα ανάλυσης περιστατικών ασφαλείας, στα χαρτιά αυτήν τη στιγμή είναι 8 άτομα [...] Για το ελληνικό Δημόσιο, για τη διερεύνηση περιστατικών υπεύθυνη είναι η αντίστοιχη υπηρεσία της ΕΥΠ [...] για τις κρίσιμες υποδομές είναι ο Στρατός».

Ρωτήσαμε τον Μιχάλη Μπλέτσα αν η Δίωξη Ηλεκτρονικού Εγκλήματος έχει μοιραστεί με την Εθνική Αρχή Κυβερνοασφάλειας συγκεκριμένα ευρήματα από τις δικές τις έρευνες ή την μεθοδολογία της, αλλά η απάντησή του ήταν αρνητική.

Σε άλλο σημείο της κουβέντας μας αναφέρει «προσωπικά, δεν θεωρώ τα bots τον κύριο συντελεστή τεράστιας διεύρυνσης αυτού του ρήγματος που βλέπουμε αυτή τη στιγμή στην ελληνική κοινωνία. Εγώ θεωρώ τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης υπεύθυνα εκεί. Τα τρολς περισσότερο, αυτά δημιουργούν το περιεχόμενο. Να είμαι ξεκάθαρος. Και το έχω πει – όποιος θέλει να ακούσει τι λέω και δεν ψάχνει για να βγάλει πιασάρικους τίτλους. Είπα ότι εγώ δεν πιστεύω ότι τα bots έχουν παίξει κυρίαρχο ρόλο στη διεύρυνση αυτού του χάσματος».

Ρωτήσαμε τον Μπλέτσα τη γνώμη του για το δημοσίευμα του EU Reporter, το οποίο είχε ήδη υπόψιν του. «Δεν έχω λόγο να αμφισβητήσω ότι τα παραδείγματα του EU Reporter ήταν όντως έτσι, αλλά πώς έχουμε οδηγηθεί στο συμπέρασμα ότι είχαμε έξαρση; Αυτό μόνο με ποσοτικά στοιχεία μπορείς να το πεις. Εγώ δεν θεωρώ το EU Reporter το πιο αξιόπιστο μέσο. Διότι δεν έχω δει εκεί εμπεριστατωμένες έρευνες», σχολίασε.

Ένα περίεργο δημοσίευμα

Εμείς διαβάσαμε με προσοχή το δημοσίευμα του EU Reporter. Ήδη από την πρώτη ανάγνωση είχαμε απορίες:

1. Ο συντάκτης κάνει λόγο για μια στρατιά χιλιάδων bots, τα οποία αλληλεπίδρασαν με ορισμένες αναρτήσεις που ανέλυσε, προωθώντας τες και ενισχύοντας έτσι τις ακραίες φωνές σχετικά με το δυστύχημα των Τεμπών. Για πόσες χιλιάδες bots μιλάμε ακριβώς και πώς υπολόγισε τον αριθμό τους ο συντάκτης του άρθρου;

2. Ισχυρίζεται ότι οι αναρτήσεις που ανέλυσε στο Tik Tok –σχετικές με τις διαδηλώσεις διαμαρτυρίας της 28ης Φεβρουαρίου 2025– ήταν περισσότερες από 20. Ποιες συγκεκριμένες αναρτήσεις ανέλυσε; Τι αλληλεπίδραση υπήρχε με αυτές τις αναρτήσεις (αντιδράσεις από το κοινό, σχόλια) και τι μεθοδολογία ακολούθησε προκειμένου να ταυτοποιήσει τα bots και να τα ξεχωρίσει από τους κανονικούς χρήστες;

3. Το δημοσίευμα αναφέρει ότι ο λογαριασμός «Eyes on Tempi» στο Tik Tok, μια πρωτοβουλία που δημιουργήθηκε από δύο επιζώντες του σιδηροδρομικού δυστυχήματος και έχει παρουσία σε πολλές πλατφόρμες, έχει ακολούθους bots. Με δεδομένο ότι τα bots είναι τόσο διαδεδομένα που σχεδόν όλοι μας έχουμε τέτοιους ψεύτικους λογαριασμούς να μας ακολουθούν στα social media, αυτό και μόνο ως γεγονός δεν λέει κάτι. Το Eyes on Tempi έχει στο Tik Tok πάνω από 5.800 ακολούθους – πόσοι από αυτούς είναι bots;

Ο συντάκτης του δημοσιεύματος Πολ Χάλοραν (Paul Halloran) έχει υπογράψει όλα κι όλα άλλα τέσσερα κείμενα στο EU Reporter, κανένα από τα οποία δεν είχε να κάνει με την Ελλάδα. Έτσι κι αλλιώς τα δημοσιεύματα του σάιτ για την Ελλάδα είναι λιγοστά. Γι’ αυτό μας κίνησε την περιέργεια η πρωτοβουλία του Χάλοραν να ερευνήσει το συγκεκριμένο θέμα.

Απευθύναμε γραπτά ερωτήματα στον εκδότη και αρχισυντάκτη του EU Reporter Κόλιν Στίβενς (Colin Stevens), ζητώντας να προωθήσει τις απορίες μας στον συντάκτη του άρθρου. Είχαμε επιχειρήσει να θέσουμε τις ερωτήσεις μας και απευθείας στον Πολ Χάλοραν. Αυτό αποδείχθηκε πιο περίπλοκο από ό,τι είναι όταν απευθύνεσαι σε έναν ξένο συνάδελφο. Πρώτα απ’ όλα, τα στοιχεία που υπάρχουν γι’ αυτόν στο διαδίκτυο είναι ελάχιστα. Εντοπίσαμε, ωστόσο, ένα πρόσωπο με αυτό το όνομα και την ιδιότητα στο Linkedin. Στην γραπτή συνομιλία που είχαμε μαζί του, απέφυγε επανειλημμένα να μας απαντήσει ευθέως αν είναι όντως ο συντάκτης του συγκεκριμένου κειμένου, ενώ κάποια στιγμή κατέφυγε σε προσβολές και απειλητικό τόνο. Αργότερα, ο Κόλιν Στίβενς επιβεβαίωσε ότι συνομιλούσαμε με τον σωστό άνθρωπο.

Ο εκδότης και αρχισυντάκτης του EU Reporter στις αρχικές απαντήσεις του προς το inside story σημειώνει ότι: «Το EU Reporter δημοσίευσε το εν λόγω κείμενο στις 26 Φεβρουαρίου, δύο ημέρες πριν από την επέτειο των δύο ετών από το σιδηροδρομικό δυστύχημα. Μας προτάθηκε –κι έγινε αποδεκτό– από έναν έμπειρο, freelance δημοσιογράφο, με τον οποίο έχουμε μακροχρόνια σχέση εμπιστοσύνης. Θεωρήσαμε ότι επρόκειτο για ένα καλά τεκμηριωμένο και επίκαιρο άρθρο για να δημοσιευθεί στην επέτειο του σιδηροδρομικού δυστυχήματος. Καταβλήθηκε κανονική αμοιβή στον δημοσιογράφο για το άρθρο. Δεν επρόκειτο για πληρωμένο ή χορηγούμενο περιεχόμενο».

Μάς παραπέμπει επίσης στο σημείωμα αποποίησης ευθύνης (disclaimer) που υπάρχει κάτω από κάθε κείμενο που δημοσιεύεται στο EU Reporter και αναφέρει ότι «Το EU Reporter δημοσιεύει άρθρα από διάφορες εξωτερικές πηγές που εκφράζουν ένα ευρύ φάσμα απόψεων. Οι θέσεις που διατυπώνονται σε αυτά τα άρθρα δεν είναι απαραίτητα αυτές του EU Reporter».

Στις απαντήσεις του σημειώνει επίσης ότι «όλοι όσοι συνεισφέρουν άρθρα, συμπεριλαμβανομένων των freelance δημοσιογράφων [...], υπογράφουν και συμφωνούν με τους δημοσιευμένους όρους και προϋποθέσεις»

Μάς παραθέτει και σχετικό απόσπασμα όπου μεταξύ άλλων γράφει ότι: «Σε όλες τις περιπτώσεις, την ευθύνη για τον έλεγχο του περιεχομένου φέρει ο πάροχος του άρθρου, ο οποίος εγγυάται στο EU REPORTER την ακρίβεια και την αλήθεια του περιεχομένου και συμφωνεί να αποζημιώσει το EU REPORTER LTD από όλα τα έξοδα και τις νομικές κυρώσεις ή τα ένδικα μέσα που προκύπτουν από τυχόν αγωγές που εγείρονται κατά του EU REPORTER σε οποιοδήποτε δικαστήριο σε όλο τον κόσμο ως αποτέλεσμα της δημοσίευσης του εν λόγω άρθρου». 

Δείτε εδώ αναλυτικά τις αρχικές απαντήσεις του Κόλιν Στίβενς προς το inside story.

Δυο υπογραφές για το ίδιο άρθρο

«Σκάβοντας» λίγο περισσότερο το δημοσίευμα του EU Reporter, διαπιστώσαμε κάτι που δεν είναι καθόλου συνηθισμένο σε ειδησεογραφικές ιστοσελίδες:

Ο Χάλοραν δεν ήταν ο αρχικός συντάκτης του άρθρου. Όταν το κείμενο πρωτοδημοσιεύθηκε, το υπέγραφε κάποιος Λούις Οτζ (Louis Auge), για τον οποίο δεν υπάρχει κανένα απολύτως διαδικτυακό ίχνος, με εξαίρεση το EU Reporter. Ρωτήσαμε τον εκδότη του μέσου Κόλιν Στίβενς πως εξηγείται αυτή η αλλαγή στην υπογραφή και αν το όνομα Λούις Οτζ είναι ψευδώνυμο.

Ο Κόλιν Στίβενς αρχικά απαντά ότι «οι freelance δημοσιογράφοι επιλέγουν μερικές φορές να γράφουν με ψευδώνυμο. Είναι δική τους επιλογή» και σε δεύτερο χρόνο διευκρινίζει ότι ο Λούις Οτζ είναι «απολύτως υπαρκτό πρόσωπο» και ότι η απόδοση του άρθρου σε αυτόν «ήταν ένα λάθος του CMS μου (σ.σ.: του διαχειριστικού συστήματος που χρησιμοποιούν τα sites για την ανάρτηση περιεχομένου). Ο Λούις είναι ένας άλλος συντάκτης του περιοδικού μου και το άρθρο αποδόθηκε κατά λάθος σε αυτόν. Άλλαξε όταν το διαπίστωσα».

Image

Image

Οι δεύτερες απαντήσεις

Λίγες ώρες μετά τις πρώτες απαντήσεις, λάβαμε δεύτερο μέιλ από τον Κόλιν Στίβενς (δείτε εδώ), με πιο αναλυτικές απαντήσεις στις ερωτήσεις μας για τα χιλιάδες bots που αναφέρει το επίμαχο ρεπορτάζ του EU Reporter – πιθανόν από τον συντάκτη του.

Στο μέιλ παρατίθενται 30 αναρτήσεις στο TikTok (οι περισσότερες από επώνυμους λογαριασμούς) και άλλες πέντε στο Χ (πρώην twitter), στις οποίες επικεντρώθηκε η έρευνα του Πολ Χάλοραν. Θυμίζουμε εδώ ότι το δημοσίευμα έλεγε ότι τα bots που εντοπίστηκαν, έδρασαν με σκοπό να αυξήσουν την προβολή αναρτήσεων «που προωθούνται από τα πιο ακραία στοιχεία της λαϊκής διαμαρτυρίας» και να μεγεθύνουν «ακραίες φωνές».

Κοιτάξαμε τις αναρτήσεις που υποτίθεται ότι αποτελούν «ακραίες φωνές» και διαπιστώσαμε:

1. Σε ό,τι αφορά το TikTok, υπάρχουν τέσσερις-πέντε που αναπαράγουν τη θεωρία συνωμοσίας για τον θάνατο του Βασίλη Καλογήρου. Αλλά –για όποιον έχει έστω και ελάχιστη εξοικείωση με τον κόσμο και κυρίως την αισθητική της συγκεκριμένης πλατφόρμας– είναι ξεκάθαρο ότι οι περισσότερες δεν εμπίπτουν στην κατηγορία των «ακραίων» από άποψη περιεχομένου αναρτήσεων.

   Ανάμεσά τους, για παράδειγμα, υπάρχει ανάρτηση της δημοφιλούς σατιρικής ιστοσελίδας Luben, ανάρτηση μιας stand-up κωμικού, αναρτήσεις που δείχνουν εικόνες από συγγενείς και τραγούδια, καθώς και ανάρτηση του λογαριασμού Eyes on Tempi.

   Ειδικά για την ερώτησή μας σχετικά με το πόσοι από τους ακολούθους του προφίλ Eyes on Tempi στο TikTok είναι bots, η απάντηση που λάβαμε είναι ότι «Δεν έχω συγκεκριμένο αριθμό, καθώς αυτό δεν καταγράφηκε για κάθε bot, αλλά πολλά από τα bots που εντοπίστηκαν παραπάνω ακολουθούν επίσης το Eyes on Tempi». Τέλος, στη λίστα που μας στάλθηκε υπάρχει και μια ανάρτηση εντελώς άσχετη – δείχνει απλώς οπαδούς του Ολυμπιακού στο γήπεδο να φωνάζουν υβριστικά συνθήματα κατά του πρωθυπουργού.

2. Σε ό,τι αφορά τις αναρτήσεις στο X, αυτές τελικά ήταν τέσσερις, διότι μία καταγράφεται δύο φορές. Καμιά από τις τέσσερις δεν έχει ακραίο περιεχόμενο: Υπάρχει μια ανάρτηση του Νίκου Πλακιά, ο οποίος έχασε τις δίδυμες κόρες του στα Τέμπη, από τις 14/2. Οι άλλες τρεις αναρτήσεις δείχνουν και σχολιάζουν απλώς αποσπάσματα από εκπομπές της ελληνικής τηλεόρασης που σχετίζονται με τις διαδηλώσεις για τα Τέμπη.

EU Reporter: Ένα σχετικά άγνωστο μέσο

Ενδιαφέροντα ήταν και τα αποτελέσματα της έρευνάς μας για το ίδιο το EU Reporter ως μέσο, καθώς έως πρόσφατα δεν γνωρίζαμε την ύπαρξή του. Με το σκεπτικό ότι δηλώνει ως έδρα του τη βελγική πρωτεύουσα και καλύπτει θέματα Ευρωπαϊκής Ένωσης, απευθυνθήκαμε σε συνάδελφο που εργάζεται εδώ και πολλά χρόνια στις Βρυξέλλες – μας απάντησε ότι δεν το έχει ξανακούσει.

Ο Κόλιν Στίβενς, σύμφωνα με το βιογραφικό που έχει αναρτημένο στο EU Reporter, «είναι διακεκριμένος δημοσιογράφος, επιχειρηματίας των μέσων ενημέρωσης και υπέρμαχος της διεθνούς συνεργασίας [...] Μια βασική πτυχή της καριέρας του Στίβενς έχει υπάρξει η αφοσίωσή του στην οικοδόμηση μιας γέφυρας μεταξύ Ευρώπης και Κίνας».

Από το 2021 στον διεθνή Τύπο υπάρχουν δημοσιεύματα που αναφέρουν ότι το EU Reporter διεξάγει ή συμμετέχει σε εκστρατείες κρυφής επιρροής ή δημοσιεύει περιεχόμενο επί πληρωμή –περιεχόμενο που παρουσιάζεται ως ρεπορτάζ– χωρίς να αποκαλύπτει την ύπαρξη χορηγού. Σύμφωνα με τα εν λόγω δημοσιεύματα, πρόκειται για περιεχόμενο υπέρ της Huawei, της κυβέρνησης του Αζερμπαϊτζάν, του Καζακστάν και άλλων. Ο εκδότης του EU Reporter Κόλιν Στίβενς, απαντώντας στους New York Times και στο Politico, που προέβησαν το 2021 σε αυτές τις αποκαλύψεις, απέρριψε κατηγορηματικά όσα καταλογίζουν στο μέσο, ότι δηλαδή συμμετείχε σε καμπάνιες επιρροής ή ότι δημοσιεύει πληρωμένο περιεχόμενο και το μασκαρεύει ως ειδησεογραφικό.

Ρωτήσαμε σχετικά και εμείς τον Κόλιν Στίβενς και μας απάντησε: «Το EU Reporter έπαψε να συνεργάζεται με τη Huawei [...] πριν από πάνω από τρία χρόνια και πλέον δεν έχει καμία σχέση μαζί τους. Επί του παρόντος δημοσιεύουμε χορηγούμενα άρθρα για τις κυβερνήσεις του Αζερμπαϊτζάν και του Καζακστάν και αυτά επισημαίνονται ορθώς ως “χορηγούμενα”».

Άρθρο που δημοσιεύθηκε στις 11 Δεκεμβρίου 2024 στο Digital Forensic Research Lab (DFRLab) του Atlantic Council, (το τμήμα καταπολέμησης των fake news του γνωστού αμερικανικού think tank για τις διεθνείς σχέσεις) με τίτλο «Εναλλακτικά ευρωπαϊκά μέσα ενημέρωσης διαδίδουν αφηγήματα υπέρ του Κρεμλίνου με στόχο την ψήφο της Μολδαβίας», κατηγορεί το EU Reporter και σχετιζόμενα με αυτό μέσα, ότι δημοσίευσαν άρθρα με στόχο να σπείρουν αμφιβολίες για την ακεραιότητα της εκλογικής διαδικασίας στη Μολδαβία ενόψει των προεδρικών εκλογών και του δημοψηφίσματος για την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Επιπλέον το DFR Lab αναφέρει ότι το 2024 το EU Reporter δημοσίευσε τουλάχιστον δεκαεπτά άρθρα που εξυπηρετούσαν την ατζέντα του Μολδαβού ολιγάρχη Ιλάν Σορ (Ilan Shor), ο οποίος ζει εξόριστος στη Μόσχα μετά την καταδίκη του για το ρόλο του στο μεγαλύτερο σκάνδαλο διαφθοράς στην ιστορία της Μολδαβίας. Εναντίον του Ιλάν Σορ έχουν επιβληθεί και διεθνείς κυρώσεις για απόπειρες αποσταθεροποίησης της χώρας για λογαριασμό του Κρεμλίνου.

Ζητήσαμε από τον Κόλιν Στίβενς να σχολιάσει το άρθρο του DFR Lab. Στις απαντήσεις του προς το inside story αναφέρει: «Όσον αφορά τη Μολδαβία, έχουμε δημοσιεύσει στο παρελθόν άρθρα freelance δημοσιογράφων που ήταν υπέρ της αντιπολίτευσης. Θα είχαμε επίσης δημοσιεύσει άρθρα υπέρ της νυν κυβέρνησης, αν κάποιος Μολδαβός δημοσιογράφος μας είχε προτείνει κάποιο. Από τη στιγμή που ο Ιλάν Σορ και το κόμμα του υπέστησαν κυρώσεις από την ΕΕ, αρνηθήκαμε να δημοσιεύσουμε οποιοδήποτε άλλο άρθρο υπέρ του. Αρνούμαστε κατηγορηματικά ότι συμμετέχουμε σε οποιαδήποτε εκστρατεία φιλορωσικής προπαγάνδας. Εάν, μάλιστα, εξετάσετε πλήρως την παραγωγή του EU Reporter θα δείτε, από την έναρξη του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, δεν έχουμε δημοσιεύσει κανένα θετικό για τη Ρωσία ρεπορτάζ».

Σε ένα προωθητικό βίντεο του EU Reporter που δημοσιεύθηκε σε λογαριασμό υπό το όνομα Κόλιν Στίβενς στο youtube πριν από πέντε χρόνια (και πριν επτά στο λογαριασμό του EU Reporter), ακούμε τον αφηγητή να λέει:

«Έρευνα δείχνει ότι η θετική κάλυψη πολιτικών κομμάτων, κυβερνητικών ενεργειών και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων από τα μέσα ενημέρωσης επηρεάζει έντονα τις αποφάσεις που λαμβάνονται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Κοινοβούλιο και άλλα νομοθετικά όργανα. Επομένως, ένα ολοκληρωμένο μιντιακό πλάνο είναι απαραίτητο για την επιτυχή εσωτερική και εξωτερική πολιτική επικοινωνία και διαχείριση της φήμης. [...]

Το επιχειρηματικό μας μοντέλο είναι να προσφέρουμε στα πολιτικά κόμματα, τις επιχειρήσεις, τις ΜΚΟ, τις κλαδικές ενώσεις, τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα και τις κυβερνήσεις την ευκαιρία να χρησιμοποιήσουν το EU Reporter για να επηρεάσουν την ευρωπαϊκή διαδικασία λήψης πολιτικών αποφάσεων χορηγώντας την κάλυψη και την τοποθέτηση θετικών ειδήσεων και άρθρων γνώμης που σχετίζονται με αυτούς. Οι τρέχοντες πελάτες μας για αυτήν την υπηρεσία περιλαμβάνουν κυβερνήσεις, διεθνείς εταιρείες στρατηγικής και εκστρατειών, ΜΚΟ και εμπορικές ενώσεις. Χρησιμοποιήστε το EU Reporter για να επηρεάσετε».

Ως προς το βίντεο αυτό ο Κόλιν Στίβενς απαντά «[...] Όπως μπορεί εύκολα να φανεί στην αρχή του κλιπ, ήταν μια προσπάθεια προώθησης προτεινόμενου (featured) και χορηγούμενου περιεχομένου. Και δεν ασχολούμαστε με αυτό εδώ και αρκετό καιρό, αφού το οικονομικό μας μοντέλο άλλαξε πριν από χρόνια».

Στο πλαίσιο του ρεπορτάζ μας ρωτήσαμε τον Κόλιν Στίβενς αν υπάρχουν πελάτες του EU Reporter, οι οποίοι σχετίζονται με οποιονδήποτε τρόπο με την Ελλάδα και αν ναι, ποιοι είναι αυτοί. Ρωτήσαμε συγκεκριμένα και για το επίμαχο άρθρο με τα bots, αν εμπίπτει με οποιονδήποτε τρόπο στην κατηγορία «περιεχόμενο επί πληρωμή» και αν ναι, ποιος πλήρωσε για αυτό και ποιος ήταν ο αρχικός συντάκτης.

Στα παραπάνω ερωτήματα ο εκδότης του EU Reporter απάντησε: «Δεν υπάρχουν πελάτες που να συνδέονται με την Ελλάδα μεταξύ των πρόσφατων ή των σημερινών πελατών του EU Reporter». Συγκεκριμένα για το δημοσίευμα περί bots αναφέρει ότι «δεν επρόκειτο για πληρωμένο ή χορηγούμενο περιεχόμενο».

Στο δεύτερο μέιλ του, ο Κόλιν Στίβενς επανήλθε στο θέμα, με την εξής απάντηση: «Δεν εμπλεκόμαστε σε κανένα πληρωμένο περιεχόμενο και δεν έχουμε λάβει ποτέ οποιαδήποτε μορφή ανταμοιβής για αυτό το άρθρο ή για άλλα άρθρα, αν δεν έχει δηλωθεί ρητά στο άρθρο. Όποιος ισχυρίζεται κάτι τέτοιο κινδυνεύει με μήνυση για συκοφαντική δυσφήμιση. Ανεξάρτητα από άλλα σχόλια, θα πρέπει να σημειωθεί ότι το άρθρο για τα ελληνικά bots απέχει πολύ από το να είναι φιλορωσικό, γιατί είναι αντιπροσωπευτικό της άποψης του Πολ Χάλοραν. Ενώ άλλοι συγγραφείς μπορεί να έχουν άλλες προκαταλήψεις. Αυτό είναι που έχει μια ανοιχτή εφημερίδα – ποικιλία από απόψεις».