Το Smyrna Style Trio: ο Λάμπρος Λεονταρίδης (λύρα), η Ρόζα Εσκενάζυ, ο Αγάπιος Τομπούλης (ούτι), περίπου 1930. [Wikimedia Commons]
Οι γυναίκες του ρεμπέτικου: ένα πρελούδιο χειραφέτησης
Όταν η συντριπτική πλειοψηφία των Ελληνίδων τελούσε υπό την απόλυτη κυριαρχία ενός άνδρα –του πατέρα ή του συζύγου–, αυτές μπαινόβγαιναν ελεύθερα στους τεκέδες, δεν μασούσαν με τη ρετσινιά της «αμαρτωλής», τραγουδούσαν τις επιθυμίες τους και τσαλαπατούσαν τον κώδικα των απαγορεύσεων.
Το Smyrna Style Trio: ο Λάμπρος Λεονταρίδης (λύρα), η Ρόζα Εσκενάζυ, ο Αγάπιος Τομπούλης (ούτι), περίπου 1930. [Wikimedia Commons]
«Ένα καταπιεσμένο κομμάτι της ελληνικής κοινωνίας που ζει τον έρωτά του μέσα στην παρανομία, που η ζωή του η ίδια είναι μέσα στο περιθώριο, τραγουδά για τα συναισθήματα, τα μόνα που κυκλοφορούσαν ελεύθερα στους δρόμους εκείνη την εποχή». Με αυτόν τον τρόπο ο πάντα οξυδερκής και ανεπηρέαστος από τις ηθικοπλαστικές αγκυλώσεις Μάνος Χατζιδάκις πραγματοποίησε τη θρυλική διάλεξή του για το ρεμπέτικο, τον Ιανουάριο του 1949 στο υπόγειο του Θεάτρου Τέχνης.
Με δυο λόγια
Θα μπορούσαμε να τις χαρακτηρίσουμε πρώιμες φεμινίστριες, παρότι δεν άρθρωσαν φεμινιστικό λόγο ούτε πολιτικοποίησαν την έμφυλη αντίθεση. Όμως αμφισβήτησαν τους καθιερωμένους ρόλους ανδρών και γυναικών, έθιξαν ζητήματα όπως η ερωτική απελευθέρωση και οι εναλλακτικές σεξουαλικότητες –που το φεμινιστικό κίνημα άρθρωσε συνεκτικά τη δεκαετία του ’60– και ορισμένες αποποιήθηκαν οικογένειες και παιδιά, πράξεις που ακόμα και σήμερα θεωρούνται αιρετικές και βέβηλες από κάποιους. Ήταν οι πιο ελεύθερες γυναικείες υπάρξεις της εποχής και, όπως οι άντρες ρεμπέτες, αποτελούσαν το αντιπαράδειγμα στον κυρίαρχο τρόπο ζωής του συντηρητισμού, της στέρησης και του καθωσπρεπισμού. Βρήκαν στο ρεμπέτικο μια αποενοχοποιημένη γωνιά, όπου